ӘРПК мемлекеттік органдар мен жеке тұлғалардың өзара іс-қимыл жасау тәсілін түбегейлі өзгертті  – Әділет министрлігі

Мемлекет басшысы Қазақстан халқына Жолдауында Әділет министрлігінің алдына әкімшілік әділет саласын кеңейту және қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңнамасын түзету жөніндегі өкілеттіктерді құқық қорғау органдарынан Әділет министрлігіне беру және оларға ревизия жүргізу бойынша нақты міндеттер қойды. Әділет министрі Қанат Мусин Орталық коммуникациялар қызметі алаңында осы бағытта атқарылып жатқан жұмыстар туралы егжей-тегжейлі айтып берді.

Әкімшілік әділет саласын кеңейту бойынша

Бір жыл бұрын, 2021 жылғы 1 шілдеде мемлекеттік органдар мен жеке тұлғалардың өзара іс-қимыл жасау тәсілін түбегейлі өзгерткен Әкімшілік рәсімдік-процестік кодекс (бұдан әрі - ӘРПК) қолданысқа енгізілді. 

Әділет министрінің айтуынша, ӘРПК тыңдау рәсімі, дауларды сотқа дейінгі қарау тәртібі, әкімшілік әділет жүйесінің жаңа қағидаттары және т. б. сияқты тиімді институттарды енгізді, олар мемлекеттік аппараттың мүмкіндіктері бар азаматтарға тең мүмкіндіктер беруді қамтамасыз етеді, сондай-ақ әкімшілік органдар қызметінің ашықтығын қамтамасыз етеді. Бұл ретте мемлекеттік органдармен дауларда дәлелдеу ауыртпалығын негізінен жауапкердің өзі, яғни мемлекеттік орган көтеретінін атап өту маңызды. Осылайша, аталған институттар азаматтардың өтініштерін қарау мен олардың бұзылған құқықтары мен заңды мүдделерін қалпына келтірудің тиімділігін арттырды.

ӘРПК қолданысқа енгізілген күннен бастап бір жылдың қорытындысы бойынша Әділет министрлігі құқық қолдану практикасына талдау дайындады, ол жалпы жүргізілген әкімшілік реформаның табыстылығын көрсетеді.  

«Мысалы, соттарда аяқталған әкімшілік істердің жалпы санынан әкімшілік әділет жаңа форматының қолданылуының бірінші жылында талапкерлердің талаптары аяқталған істердің 52%-нан толық немесе ішінара қанағаттандырылды. Осылайша, әкімшілік орган, лауазымды тұлға (сотқа келетін) қабылдаған әрбір екінші шешімді сот жояды. Бұл факт әкімшілік әділет жүйесінің «жаңа» моделінің тиімділігін көрсетеді», — деді Қ. Мусин.

Әкімшілік әділет жаңа моделі шеңберінде сапалы жұмысқа «е-Otinish» ақпараттық жүйесін енгізу де ықпал етті. Бұл жобаның арқасында азаматтар кез келген мемлекеттік органға еш қиындықсыз өтініш бере алады.

Жүргізілген әкімшілік реформаның оң көрсеткіштерін ескере отырып, Мемлекет басшысы әкімшілік әділет саласын одан әрі кеңейту жөнінде міндет қойды. Бұл жұмыста үш маңызды бағыт белгіленді.   

Біріншіден, бұл арнайы құқықтан айыру түріндегі санкцияны қарастыратын әкімшілік құқық бұзушылықтардың құрамын ӘРПК жазықтығына ауыстыру мүмкіндігі. Бұл құрамдарды ӘРПК жазықтығына ауыстыру көрсетілген санкциялардың әкімшілік рәсімдерді жүзеге асырумен тікелей байланысты екендігінен. Бұдан басқа, қызметті тоқтата тұру не оған тыйым салу, өзінің құқықтық табиғаты бойынша тізілімнен алып тастау «әкімшілік акт» құқықтық санатына жататын шешімдер болып табылады. Бұл логикалық формуламен анықталады – лицензияны немесе басқа рұқсат беру құжатын берген орган (тиісті салада саясатты жүзеге асыратын) оны қайтарып алу құқығына ие болуы керек.

«Осыған байланысты әкімшілік жазалардың түрлерін ӘҚБтК-ден алып тастау және олар бойынша ӘРПК тетіктерін қолдану орынды болып көрінеді, бұл адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау тәсілдерін толыққанды іске қосуға мүмкіндік береді, осылайша әділ шешім қабылдау мүмкіндігін арттырады», — деді ведомство басшысы.

Екіншіден, жекелеген жария-құқықтық институттарды азаматтық-процестік заңнаманың ерекше өндірісінен алып тастау ұсынылып отыр. Мысалы, мұндай институттарға азаматтың әрекет қабілеттілігін шектеу талап етілетін істер бойынша іс жүргізуді, туберкулезден емдеуге мәжбүрлеп жіберу туралы, психикасы бұзылған адамды мәжбүрлеп ауруханаға жатқызу туралы немесе шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының шегінен шығарып жіберу туралы шешім қабылдауды және басқаларды жатқызуға болады.

«Бұл істердің мәні жеке тұлғалар мен мемлекет арасында қалыптасқан қоғамдық құқықтық қатынастардан туындайды. Сондықтан істердің жекелеген санаттарын қарауды АПК-тің ерекше өндірісінен әкімшілік әділет жазықтығына ауыстыру туралы мәселені қараудың орындылығы туындайды», — деді Қ. Мусин.

Үшіншіден, ӘРПК шеңберінде нормативтік құқықтық актінің заңдылығына дау айтудың орындылығы бар, өйткені бұл мәселе қоғамдық құқықтық қатынастар саласына да қатысты. Бұл ретте жария-құқықтық қатынастарда заңдылықты сақтау азаматтық сот ісін жүргізудің міндеті болып табылмайды.

Бұл аударма, әсіресе азаматтардың өтініштерін қандай да бір нормативтік құқықтық актінің конституциялылығын тексеру тұрғысынан қарайтын Конституциялық Соттың құрылуына байланысты өзекті болатынына назар аудару керек.

Қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңнамасын түзету жөніндегі өкілеттіктерді құқық қорғау органдарынан Әділет министрлігіне беру және оларға ревизия жүргізу мәселесі бойынша

Қанат Мусин қылмыстық заңнамамен өткен 30 жылдық жол құқықтың қандай да бір саласының дамуы құқықтық нормаларда қандай да бір тарихи кезеңнің ерекшелігін көрсете отырып, мемлекеттегі болып жатқан оқиғалармен тығыз байланысты екенін көрсететінін айтты. Бұл мәселені шешу кешенді тәсілді талап етеді, өйткені қылмыстық заңнаманы ревизиялау және түзету жүйелі әрі сарабдал тәсілсіз мүмкін емес. Осыған байланысты Әділет министрлігі қылмыстық саясатты мынадай қағидаттарда құратын болады.

Біріншіден, қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу және қылмыстық-атқару заңдарының орынды тұрақтылығы қағидатында.

Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі құқықтық саясат тұжырымдамасында қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңнамасына олардың тұрақтылығын бұзатын өзгерістер мен толықтырулар жиі енгізіледі, бұл құқық қолдану қызметінде қателердің туындауына, сондай-ақ енгізілген өзгерістер туралы білмеген адамдардың көрсетілген заңдардың нормаларын бұзуына ықпал етеді.

«Қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін жауапкершілік елдегі резонанстық оқиғаларға байланысты (мысалы, ормандарды заңсыз кесу, жануарларға қатыгездікпен қарау), талдау жұмыстарын жүргізбестен, белгілі бір норма «жұмыс істемейтін» себептерді жоймай өзгерістерге ұшырайды. Осыған байланысты, Әділет министрлігі қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу кодекстеріне түзетулер енгізудің ерекше тәртібін белгілеу мәселесін пысықтайтын болады», — деді әділет министрі.

Екіншіден, өзгерістердің серпіні, қарқындылығы құқық қолдану практикасына бейімделмейтін оңтайлы даму жолы қағидатында.

Органдардың жеткіліксіз ұйымдастырылған, шашыраңқы және әрдайым негізделмеген әрекеттерінен біркелкі және жан-жақты көзқарасқа көшу қажет.

Қылмыстық іс жүргізу заңнамасын құқық қорғау блогы қалыптастыратынын ескере отырып, сотқа дейінгі және сот сатыларында да жарыспалылық қамтамасыз етілмейді: процесс неғұрлым күшті тараптың сұрау салуына құрылған.

Осыған байланысты Әділет министрлігімен:

  • қылмыстық істердің статистикалық деректерін қоса алғанда, сот және құқық қолдану практикасына, құқық қорғау органдарына үндеулерге осы жұмысқа құқық қорғау органдары мен ұйымдарының қызметкерлерін тарта отырып талдау жүргізу;
  • жаңа қылмыстық-процестік кодексте енгізілген институттардың тиімділігін айқындау (мысалы, тергеу судьясының рөлі, процестік келісім және т. б.);
  • тараптардың жарыспалылық институтын нығайту және қорғау тарапының процестік кепілдіктерін күшейту жоспарлануда.

«Бұл жұмыстардың барлығы жұртшылық өкілдерімен, ғалымдармен, сарапшылармен сындарлы диалогта жүзеге асырылады. Тұтастай алғанда, Әділет министрлігі екі заң жобасы бойынша жұмысты Ашық-НҚА порталында орналастыра отырып, ашық жүргізеді. Жұмысты 2023 жылдың бірінші жартыжылдығында аяқтауды жоспарлап отырмыз», — деді Қанат Мусин.

Қазақстанның Премьер-Министрі мен Үкіметі жаңалықтарынан хабардар болыңыз — ресми Telegram-каналға жазылыңыз

Жазылу