ЕАЭО нарығы, өнеркәсіптік кооперация және тауар айналымы: Қазақстан экономикалық интеграция жүйесінде қалай дамуда

Бүгін ОКҚ-да «Қазақстан және ЕАЭО. Экономикалық интеграцияның ағымдағы процестері» тақырыбында брифинг өтті. ҚР сауда және интеграция вице-министрі Жанель Кушукова, ҚР ауыл шаруашылығы вице-министрі Нұрбек Дайырбеков, ҚР индустрия және инфрақұрылымдық даму вице-министрі Динара Щеглова және ҚР қаржы вице-министрі Қанат Баеділов интеграцияның артықшылықтары, тосқауылдары және бұдан арғы жоспарлар туралы айтып берді.

ҚР сауда және интеграция вице-министрі Жанель Кушукова іс жүзінде тауарлардың, қызметтердің, капиталдың және еңбек мигранттарының еркін қозғалысын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін ұйымның құқықтық ресімделуі аяқталғанын хабарлады. 

«ЕАЭО жұмыс істеген жылдар ішінде Қазақстан Республикасының серіктестермен өзара саудасы 33%-ға өсті. Қазақстандық экспорттың нақты көлемінің 4%-ға өсуі байқалады. ЕАЭО елдеріне қазақстандық экспорт құрылымында 58% өңделген өнімнің үлесіне тиесілі. Экспорттық қоржынның ассортименті 2 еседен астам ұлғайды», — деді Ж. Кушукова.

ЕАЭО елдерінен инвестициялар үлесі ТШИ жалпы көлемінің 6%-ына дейін өсті. 

Қазақстанда ЕАЭО-ға мүше мемлекеттердің қатысуымен құрылған кәсіпорындар саны 2015 жылдан бастап 2 есеге ұлғайды (2015 жылғы 1 қаңтарға – 6272, 2020 жылғы 1 қарашаға – 12829).

 

Қазақстанның ЕАЭО-ға қатысуының неғұрлым маңызды артықшылықтары

Ж. Кушукованың айтуынша, біріншіден, көлемі 184 млн адам болатын сыйымды тұтыну нарығы. Бұл өңдеу деңгейі жоғары және орташа тауарлардың экспортын ұлғайтуға мүмкіндік береді. 

Екіншіден, ЕАЭО-ға мүше мемлекеттерде еңбек қызметін жүзеге асыру кезінде біздің елдеріміздің азаматтары үшін барлық қажетті жағдайлар жасалған — білім туралы құжаттар өзара танылады, жұмысқа орналасқан мемлекеттің аумағында тіркелмей келген күннен бастап 30 тәулік ішінде келу мерзімдері белгіленген, сондай-ақ жұмысқа орналастыру бойынша тұтастай шектеулер жоқ.

Үшіншіден, 53 секторда бірыңғай қызмет көрсету нарығы жұмыс істейді. Құрылыс, туризм, көтерме және бөлшек сауда, жарнама саласындағы және басқа да секторлардағы рұқсат беру құжаттары мен біліктілік талаптары өзара танылады. 

Төртіншіден, тауарларды кедендік декларациялаудан, сапалық сертификаттарын өзара қолдау, ветеринариялық және санитариялық құжаттар және тағы басқа құжаттарды жою арқылы тауарларды ЕАЭО-қа тасымалдау кезінде құжаттық жүктемені азайту.

Бесіншіден, еркін сауда келісімдері аясында сату нарықтарын кеңейту. Вьетнаммен, Сербиямен, Иранмен, Сингапурмен жасалған еркін сауда келісімдері тауарлар экспортын $1 млрд астам көлемде ұлғайтуға мүмкіндік береді. 

Алтыншыдан, серіктес елдердің инфрақұрылымына қол жеткізу және ішкі көлік тарифтерін ұсыну.

Жетіншіден, өзара сауданың проблемалық мәселелерін тез және объективті түрде шешуге мүмкіндік беретін органның болуы.

 

ЕАЭО ортақ нарығының әлеуетін толық іске асыруға қандай факторлар кедергі келтіреді? 

Ж. Кушукова ЕАЭО ортақ нарығының әлеуетін толық іске асыруға кедергі келтіретін келесі факторларды атап өтті.

Біріншіден. Өзара саудадағы кедергілер.

ЕАЭО серіктес елдерінің нарықтарының дамуы қолданыстағы нарықтарды анықтайды, ал кейбір жағдайларда қазақстандық экспортқа қатысты шектеу шараларын енгізуге себеп болады.

Дәлелденген 62 кедергінің 51-і жойылды, оның 25-і ресейлік болды. Жасырын кедергілер жұмысын жалғастыруда, соның ішіндегі атап өтерлігі әкімшілік кедергілер.

Сарапшылардың бағалауы бойынша, ЕАЭО-дағы анықталған кедергілер жыл сайын қазақстандық экспорттан $660 млн «шегереді».

Екінші. Сезімтал секторларда міндеттемелердің орындалмауы.

Жеке серіктес елдердің мемлекеттік сатып алуларына қолжетімділік шектеулі (аймақтық сертификаттау, банктік кепілдіктер мен электрондық цифрлық қолтаңбаларды мойындамау, жергілікті қамтуға қойылатын талаптар және т.б.). Тауарларды ветеринариялық, санитарлық және кедендік бақылау мемлекеттің ішкі жағына ауыстырылған. ЕАЭО шеңберінде жылжымалы тауарлар туралы электрондық ақпарат алмасу қолға алынбаған (ЕАЭО интеграцияланған ақпараттық жүйесінің 89 жалпы процесінің ішінен 19 процесс іске қосылды).

Екі фактор да ЕАЭО елдеріндегі сауда тауарларының салаларының жоғары деңгейде қиылысуымен байланысты, бұл әділетсіз бәсекелестікке әкеледі.

 

ЕАЭО-ның ішкі нарығындағы кедергілерді жою бойынша қабылданып жатқан шаралар

Ж. Кушукова атап өткендей, Қазақстан Республикасының мүдделерін ілгерілету мақсатында Үкімет жүйелі жұмыс жүргізуде.

Министрліктің базасында тиімді сараптамалық зерттеу үшін Ведомствоаралық жұмыс тобы құрылды, ол басқалармен қатар ЕАЭО ішкі нарығындағы кедергілерді жою мәселелерін қарастырады.

Кедергілерді жоюға жергілікті атқарушы органдар қосыла бастады. Бұл отандық өндірушілердің алдында тұрған проблемаларды дәл пысықтауға мүмкіндік береді.

Бизнеспен тікелей диалог орнату үшін министрлік Қазақстанның ЕАЭО және ДСҰ-ға қатысуы туралы Қоғамдық қабылдау бөлмесін құрды, ол аймақтарға сапарлау арқылы консультациялық-түсіндіру жұмыстарын жүргізеді. Сондай-ақ, осы мақсатта ақпараттық интернет-портал құру жұмыстары жүргізілуде.

Қазақстандық экспорттаушылар үшін сезімтал серіктес елдерде жұмыс істейтін кедергілерді жою жөніндегі іс-шаралар жоспары бекітілді және жүзеге асырылуда.

 

Еуразиялық интеграция шеңберінде Қазақстанның экономикалық әлеуетін іске асыру үшін Үкімет мынадай негізгі басымдықтарды айқындады.

1. ЕАЭО шеңберінде тауарлардың еркін қозғалысын қамтамасыз ету.

«Осы мақсатты іске асыру үшін біз кеңестер өткіземіз, кедергілерді саралау процестерін жеделдету және оларды жою мақсатында кедергілерді анықтау әдіснамасына түзетулер әзірледік. Сондай-ақ, біз институционалдық заңнамаға бірқатар түзетулер әзірледік, олар бізге осындай көріністерге ден қоюға көбірек құзырет береді», — деді вице-министр.

2. Келіссөздерді институционалдық күшейту

Қазақстанның Еуразиялық экономикалық комиссияда өкілдігін күшейту мақсатында жедел келісімшарттарды енгізу, кадрларды ұлттық іріктеуді жүргізу, комиссия қызметкерлерін аттестаттау ұсынылды. Бұл бастамаларды біздің серіктестер қолдады.

Қазақстанның келіссөз ұстанымын институционалдық нығайту мақсатында Үкімет заңнамалық түзетулерді әзірледі. Оларды қабылдау ЕАЭО-ға қатысу шекарасын заңнамалық деңгейде белгілеуге, келіссөздер процесінде мемлекеттік органдарды үйлестіруді күшейтуге мүмкіндік береді, барабар шаралар енгізу бойынша құзырет береді, кедергілермен жұмыс істеуде іс-қимылдардың нақты және түсінікті алгоритмін әзірлейді. 

3.Елдер арасында кооперацияны дамыту

Бүгінгі күні сатылатын тауарлардың тек 30%-ы — бұл кооперациялық тауарлар, олар одан әрі неғұрлым терең қайта өңдеу өндірісіне енгізіледі. Бұл аз ғана үлес, вице-министрдің айтуынша, бұл бөлікті күшейту қажет.

«Дәл осы мәселелерді шешу — тосқауылдарды жою, шарт бойынша міндеттемелерді толыққанды орындау, кооперациялық байланыстарды дамыту, жаңа нарықтарды ашу — бізге Еуразиялық экономикалық одақ құрудан түсетін барлық пайданы толық сезінуге мүмкіндік береді. Біз үйлестіруші орган және келіссөз процестеріне тікелей тартылған басқа да мемлекеттік органдар ретінде бұл үшін барлық күш-жігерімізді жұмсаймыз», — деді Ж. Кушукова. 

 

ЕАЭО-дағы есеп айырысулар: кәсіпкер валютаны өзі таңдайды

Сауда және интеграция вице-министрі Жанель Кушукова ЕАЭО елдерімен саудадағы қазақстандық валютаның үлесі туралы айтып берді.

«Бізде кәсіпкерлер өзара есеп айырысуды жүзеге асырғысы келетін валютаны таңдауы үшін қандай да бір шектеулер немесе арнайы реттелген нысандар жоқ. Оның үстіне Еуразиялық экономикалық одақ аясында», — деді Жанель Кушукова.

Оның айтуынша, әрбір кәсіпкер өзіне қандай валютада есеп айырысу ыңғайлы әрі тиімді екенін өзі таңдайды.

«Әрине, біздің Ресей Федерациясымен тарихи сауда байланыстарымыз өте күшті, тауар айналымының көлемі өте үлкен, оны кәсіпкерлер ұлттық валютада есептеуді жөн көреді. Айта кету керек, ЕАЭО аясында есептесулердің шамамен 76-77%-ы нақ осы ұлттық валюталарда жүзеге асырылады. Ресей Федерациясының нарығы үлкен, сондықтан қомақты үлесті ресей рубліндегі есеп айырысулар алады, теңгеге шамамен 1,5% келеді», — деді сауда және интеграция вице-министрі. 

 

Қазақстан шетелге кейбір дәрі-дәрмектерді әкетуді шектеуді жоспарлап отыр

Жанель Кушукова журналистердің сұрақтарына жауап бере отырып, Қазақстанның Денсаулық сақтау министрлігі дәрі-дәрмектердің кейбір түрлерін әкетуге тыйым салуға ниетті екенін хабарлады.

«6 қарашада ведомствоаралық топтың отырысы өтті, оның аясында Денсаулық сақтау министрлігі пандемия кезінде туындауы мүмкін дәрі-дәрмектердің жетіспеушілігі туралы алаңдаушылық білдірді. Осындай жағымсыз көріністерге жол бермеу мақсатында еліміз үшін осындай күрделі кезеңде жоғары сұранысқа ие ең танымал медициналық препараттарды әкетуге тыйым салу ұсынылды», — деп түсіндірді ол. 

Вице-министрдің айтуынша, 59 түрлі өнімді тасымалдауға тыйым салынады, оған жеке қорғаныс құралдары — маскалар мен перчаткалар кіреді.

«Қазір мұндай бұйрықты Денсаулық сақтау министрлігі әзірлеуде, қазір әлі тыйым салынған жоқ, ол тиісті бұйрық шыққаннан кейін болады. Менің ойымша, келесі айда ол қабылданады», — деді Жанель Кушукова. 

Ж.Кушукованың айтуынша, тыйым салудың себебі — дәрі-дәрмек тапшылығына және олардың бағасының өсуіне жол бермеу. Биыл ЕАЭО-ның барлық елдері бұрын-соңды болмаған жағдайға тап болды, онда бүкіл әлем басқаша — бізде қабылданған ережелерге сәйкес емес әрекет ете бастады.

«Біздің келісімшарт аясында егер сөз ұлттық қауіпсіздікті, азаматтардың денсаулығын қамтамасыз ету туралы болса, онда біз мұндай шектеулерді қабылдай аламыз», — деді вице-министр. 

 

Қазақстанда ЕАЭО-дан шығуына алғышарттар жоқ

Кейбір БАҚ-тарда сарапшылардың Қазақстан Республикасының ЕАЭО-ға қатысудан айырылуы туралы пікірлері айтылуда.

«Біз осындай бір сарапшымен байланысқа шықтық, оның ұстанымы көп қайталанған. Біз оның әдістемесін қарадық. Сарапшы бұл әдістемеде объективті көрсеткіштер қолданылғанына, бірақ олар субъективті түрде пайдаланылғанына бізбен келісті. Ол Қазақстанның Ресей Федерациясымен теріс сауда сальдосын негізге алды», — деді вице-министр. 

Жыл сайын Қазақстан Ресейге тауарлар сатқаннан гөрі, одан көп тауар сатып алады. Бұл ең алдымен біздің экспортымыздың құрылымына байланысты, оның басым бөлігін шикізат тауарлары — мұнай, мұнай өнімдері алып жатыр. Олар Ресей Федерациясына емес, үшінші елдерге кетеді, өйткені ол өзі ірі ресурс ұстаушы. Дайын тауарлардың үлесі аз және ішкі нарыққа және белгілі бір көлемде Ресей Федерациясының аумағына жеткізіледі. Керісінше, Ресей Федерациясынан біз машина жасау жабдықтарын, тұрмыстық техниканы, тұрмыстық химияны, тамақ өнімдерін, яғни, бізде жеткіліксіз немесе мүлдем өндірілмеген тауарлар көбірек сатып аламыз. Тиісінше, мұндай теңгерімсіздік орын алады. 

«Тек осындай сауда теңгерімсіздігіне сүйене отырып, сарапшы біз бұл одақтан айырыламыз деген қорытындыға келді. Бұл дұрыс емес. Біз одан не алатынымызды одан әрі қарауымыз керек. Біз осы нарыққа шығу мүмкіндігіне, егер бізде экспорт шектелген болса, қандай да бір заңсыз іс-әрекеттерге дау айту мүмкіндігіне ие боламыз, яғни біз бизнестің шыға алуы үшін жағдай жасаймыз және біз оны осы нарыққа қол жеткізу кезінде қалыпты шаралармен қорғай аламыз. Себебі шектеулі ішкі нарық жағдайында даму өте тиімсіз. Бізге еркін нарыққа қол жеткізу керек болды. ЕАЭО құрудың негізгі мақсаты осы болды», — деді Ж. Кушукова.

ЕАЭО-дан шығуға келетін болсақ, сауда және интеграция вице-министрінің айтуынша, бұл соңғы шара, бірақ ЕАЭО-дан шығу үшін Қазақстанда ешқандай шектеулер жоқ: заңнамалық та, шартта да бұл көзделмеген. Мұны жүзеге асыратын белгілі бір рәсімдер бар. Қазақстан қажет деп тапқан және оның экономикалық мүдделеріне қандай да бір түрде қысым жасалады деп санаған кез келген сәтте, әрине, ол Одақтан шыға алады.

«Бүгінгі таңда біз оны қажетті іс деп санау үшін ешқандай алғышарттар, жағдайлар жоқ. Біз, керісінше, сандардың өскенін, өзара қарым-қатынастарымыздың оң қарқынын, кооперацияның күшеюін, ірі бірлескен жобаларды көріп отырмыз. Интеграция — біз табыс таба алатын жылдам процесс емес. Мұны уақыт елегінен өткізу керек. Біздің интеграциялық бірлестігіміз әлі жас», — деді Ж. Кушукова.

ҚР индустрия және инфрақұрылымдық даму вице-министрі Динара Щеглова бүгінгі күні Еуразиялық экономикалық одақ шеңберіндегі негізгі бағыттардың бірі болып табылатын өнеркәсіптік кооперацияны дамыту туралы айтып берді. 

ЕАЭО жұмыс істей бастаған кезден бастап бұл бағыт басымдықтар қатарында болды және қазіргі уақытта ЕАЭО-да өнеркәсіптік кооперацияны одан әрі дамыту үшін құралдар мен тетіктердің жеткілікті саны қалыптастырылды.

«Нәтижесінде біз 2015-2019 жылдары Беларусь Республикасы, Ресей Федерациясы және Қазақстан Республикасы арасындағы тауар айналымының ұлғаюы есебінен өңдеуші өнеркәсіптегі кооперациялық жеткізілімдер бір жарым еседен астам өскенін көріп отырмыз. Біз ЕАЭО-да өнеркәсіптік кооперацияны дамытудың оң қарқынын сақтауды жоспарлап отырмыз. Бұл үшін ЕАЭО-да өнеркәсіптік кооперацияны дамыту жөніндегі таяудағы бес жылға арналған жүйелі және жан-жақты қамтитын тәсіл қалануда, ол өнеркәсіптік ынтымақтастықтың 2021-2025 жылдарға арналған негізгі бағыттарында көрініс табатын болады», — деді Д. Щеглова.

Оның айтуынша, бұл кәсіпорындардың отандық өндірістік қуаттарын тапсырыстармен неғұрлым тиімді жүктеуге, тұтынушылар мен жеткізушілердің неғұрлым перспективалы экономикалық байланыстарын қалыптастыруға, сұраныс пен қолжетімді ресурстарға сәйкес өнім жеткізілімдерінің тұрақты орындалуын қамтамасыз етуге, экономика мен адами капитал деңгейінің өсуін арттыруға мүмкіндік береді.

Сондай-ақ, «Атамекен» ҰКП өнеркәсіптік кооперация саласындағы ынтымақтастықты дамытуға белсенді қатысады.

«Біз өнеркәсіптік кооперацияның, субконтрактацияның және технологиялар трансферінің Еуразиялық желісіне баса назар аудардық. Бұл жоба өнеркәсіптік кооперация мен субконтрактация бойынша неғұрлым тиімді серіктестерді іріктеу, шағын және орта кәсіпорындарды ірі өндірушілердің өндірістік тізбектеріне тарту үшін цифрлық экожүйе құруды көздейді», — деді Д. Щеглова. 

ЕАЭО-да жоғары технологиялық және инновациялық өнімді дамыту үшін мүше мемлекеттердің бірлескен күш-жігері есебінен Еуразиялық технологиялық платформалар қалыптастырылды және басым салаларда мемлекетаралық бағдарламалар іске асырылуда.

«Жалпы, біз ЕАЭО-ға мүшелік ел экономикасы дамуының оң серпінін беретіндігін, ал өнеркәсіптік кооперация мультипликативтік әсер туғызатынын байқап отырмыз: өнеркәсіпті дамытудың жаңа жолдары, экономикадағы өсу перспективалары, отандық кәсіпорындардағы жұмыс орындарының ұлғаюы, бюджетке салықтардың түсуі, технологиялар мен инновациялар трансфері және т. б.», — деді Д. Щеглова. 

 

ЕАЭО жүйесінде агроөнеркәсіптік кешенді дамыту

ҚР ауыл шаруашылығы вице-министрі Нұрбек Дайырбеков Еуразиялық одақ 5 елдің экономикасын тұрақты дамыту үшін жағдай жасау, азаматтардың өмір сүру деңгейін арттыру, жан-жақты жаңғыртуды, кооперацияны қамтамасыз ету және ұлттық тауар өндірушілердің бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында құрылғанын хабарлады.

Одақ туралы шартқа сәйкес АӨК саласында келісілген (үйлестірілген) агроөнеркәсіптік саясат іске асырылуда, оның мақсаты мыналар:

  • ресурстық әлеуетті тиімді іске асыру;
  • мүше мемлекеттердің субъектілері арасындағы әділ бәсекелестікті қамтамасыз ету;
  • ортақ аграрлық нарыққа қол жеткізуге тең жағдай жасау;

Келісілген (үйлестірілген) агроөнеркәсіптік саясатты іске асыру 7 басым бағыт бойынша жүзеге асырылады.

Бұл:

  • болжау;
  • ауыл шаруашылығын мемлекеттік қолдау;
  • ортақ аграрлық нарықты реттеу;
  • өндіріс және өнім айналымы саласында бірыңғай талаптарды қалыптастыру;
  • экспортты дамыту;
  • ғылыми-инновациялық даму;
  • агроөнеркәсіптік кешенді интеграцияланған ақпараттық қамтамасыз ету. 

Әрбір бағыт бойынша белгілі бір атқарымдар бар.

Мысалы,

1) АӨК-те орта мерзімді перспективаға арналған болжамдаудың тұтас жүйесі қалыптастырылды (индикативтік көрсеткіштер, сұраныс пен ұсыныс баланстарын және индикативтік көрсеткіштерді болжау жөніндегі әдіснамалық база, АӨК-ті дамытудың, сұраныс пен ұсыныстың орта мерзімді болжамдары). Бұл болжамдар ішкі өнім нарықтарының теңгерімді жұмыс істеуін қамтамасыз етуі, ауыл шаруашылығы өндірісінің даму серпіні мен бағыттарын бағалауға, ЕАЭО нарығының сыйымдылығын ескере отырып, АӨК салаларының инвестициялық тартымдылығын арттыруға мүмкіндік беруі тиіс.

2) саланың проблемаларын және олардың даму бағыттарын анықтай отырып, кешенді шолулар қалыптастырылатын сезімтал ауыл шаруашылығы тауарлары айқындалады. Шолулар негізінде консультациялар жүргізіледі және интеграциялық процестерді дамытудың перспективалық бағыттары әзірленетін болады.

Шолулар ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің болуы мен қамтамасыз етілуінен бастап шикізат аймақтарын бөлуді, өндіріс құралдарымен қамтамасыз етілуді, өндірістік қуаттардың, сақтау сыйымдылықтарының болуын, мемлекеттік қолдау шараларын, кедендік-тарифтік, техникалық реттеу шарттарын және т. б. қоса алғанда, дайын өнімді өткізуге дейін жүргізіледі.

Бұл нақты проблемалық мәселелерді неғұрлым мұқият сәйкестендіруге және оларды отандық технологиялар мен ресурстар арқылы Одақ аумағында шешудің неғұрлым оңтайлы жолдарын табуға мүмкіндік береді.

3) ауыл шаруашылығын мемлекеттік қолдау саласында бірыңғай тәсілдер қалыптастырылды (мемлекеттік қолдау шараларының рұқсат етілген деңгейін есептеу әдіснамасы, келіссөздер мен консультацияларды ұйымдастыру және жүргізу тәртібі, міндеттемелер, ауыл шаруашылығын мемлекеттік қолдау шаралары бұзылған жағдайда өтемақы төлеу тәртібі, экономикалық қызмет жағдайларындағы айырмашылықтардың ауыл шаруашылығын мемлекеттік қолдау шараларының деңгейіне әсерін есепке алу әдіснамасы);

4) тұқымдар мен асыл тұқымды өнімді өндіруге және олардың айналымына қойылатын талаптарды біріздендіруге бағытталған екі салалық келісім қабылданды;

ЕАЭО аясында ауыл шаруашылығы жануарларымен селекциялық-асыл тұқымдық жұмыс жүргізуді біріздендіруге бағытталған шаралар туралы келісімдердің ережелерін іске асыру асыл тұқымды мал шаруашылығы саласындағы жұмысты үйлестіруге және асыл тұқымды өнімді өндіру және оның айналысы кезіндегі талаптарды біріздендіруге мүмкіндік береді, жануарлардың генетикалық әлеуетін арттыруға, бәсекеге қабілетті асыл тұқымды өнім өндіру көлемін ұлғайтуға, оның импортына тәуелділікті азайтуға және өзара жеткізу көлемінің өсуіне ықпал ететін болады. 

Еуразиялық экономикалық одақ аясында ауыл шаруашылығы өсімдіктері тұқымдарының айналысы туралы Келісімді қабылдау тұқымдардың өзара саудасындағы кедергілерді жоюға, импортқа тәуелділікті азайтуға және шаруашылық айналымына ауыл шаруашылығы өсімдіктерінің жаңа перспективалы сұрыптары мен Одақта өндірілген жоғары сапалы тұқымдарды енгізуді жеделдетуге жағдай жасайды.

5) экспортты дамыту саласында келісілген іс-қимылдарды қалыптастыру бойынша жұмыс жүргізілуде.

6) АӨК саласында ғылыми-инновациялық ынтымақтастық тетіктерін қалыптастыру аяқталуда (2020 жылға дейін АӨК саласындағы перспективалық ҒЗТКЖ тізбесі, АӨК-дегі ҒЗТКЖ тізілімі, бірлескен ҒЗТКЖ ұйымдастыру тәртібі).

Қабылданған құжаттар Одақта АӨК саласындағы перспективалық бірлескен зерттеулерді іске асыру мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Бұл ЕАЭО елдерінің ғылыми әлеуетін пайдаланудың тиімділігі мен нәтижелілігін арттыруға, зерттеулердің қайталануын болдырмауға және АӨК саласындағы ғылыми және инновациялық қызметтегі кооперацияны арттыруға мүмкіндік береді;

7) интеграцияланған ақпараттық жүйе шеңберінде ЕАЭО-ға мүше мемлекеттердің АӨК қосалқы жүйесі жұмыс істейді. 

8) өнімге қойылатын міндетті талаптарды белгілейтін техникалық регламенттер қабылданады. Осылайша, 2012 жылдан бастап ЕАЭО-да астықтың, тамақ өнімдерінің, май өнімдерінің, тағамдық қоспалардың, хош иістендіргіштер мен технологиялық қосалқы құралдардың, сүт және сүт өнімдерінің, ет және ет өнімдерінің және т. б. қауіпсіздігі туралы техникалық регламенттер әрекет етеді. Осының барлығы ЕАЭО нарығына неғұрлым сапалы және қауіпсіз аграрлық азық-түлік тауарларының түсуіне ықпал етеді.

Н. Дайырбековтың айтуынша, Одақ елдерінің экономикасындағы жалпы құлдырауға қарамастан, Қазақстанда 2020 жылдың 9 айында ауыл шаруашылығы өндірісінің өсуі 5%-ды құрады, ал Одақ жұмыс істеген сәттен бастап өндіріс 13,4%-ға өсті.

Экспорт 2015 жылмен салыстырғанда 1,5 еседен астамға – $2,6 млрд-қа дейін өсті, импорт 7,5%-ға қысқарды. Одаққа мүше мемлекеттерге жеткізу көлемі 33,6%-ға өсті.

5 жыл ішінде Қазақстан ЕАЭО-ға мүше мемлекеттердің нарығына көкөністер экспортының көлемін 9 есеге, жемістер экспортын 4,5 есеге, сүт өнімдерін 2 есеге ұлғайтты.

«Қазақстан ауыл шаруашылығы өнімдерін де, терең қайта өңдеу өнімдерін де экспорттау көлемін едәуір ұлғайту әлеуетіне ие. Алайда, оң динамикаға қарамастан, іс жүзінде біздің тауарлардың еркін қозғалуына байланысты проблемалар әлі де бар. Мұның себебі әлі күнге дейін сақталып келе жатқан саудадағы кедергілер мен тосқауылдар, олар әлі де жойылмаған және олар, әдетте, ұлттық деңгейде сауда қозғалысын шектейтін Одақ құқығындағы қолданыстағы сілтемелік нормалармен байланысты», — деп атап өтті Н. Дайырбеков.

Қазіргі уақытта аграрлық сектордың дамуына теріс әсер ететін 20-дан астам кедергі бар. Бұл кедергілердің негізгі көлемі фитосанитариялық және ветеринариялық-санитариялық бақылау, сондай-ақ техникалық реттеу салаларына тиесілі.

 

Еуразиялық интеграция шеңберінде тауар айналымын дамыту

ҚР қаржы вице-министрі Қанат Баеділов Еуразиялық Одақтың, қазақстандық бизнестің арқасында жалпы 180 млн нарық ашылғанын, кедендік шекаралар жоқ екенін, Одақтағы тауарлар кедендік декларацияларды ресімдеусіз айналатынын хабарлады.

«Бұл біздің кәсіпкерлерге еркін сауда жүргізуге, қазақстандық тауарларды экспорттауға мүмкіндік берді, демек, табыс табуға жол ашады. 2015-2019 жылдар кезеңінде Қазақстанның Еуразиялық экономикалық Одақ елдерімен тауар айналымы 33%-ға ұлғайды», — деді Қ. Баеділов. 

Бірыңғай нарық шеңберінде кедендік әкелу баждарының төленген сомалары мүше мемлекеттердің бюджеттеріне белгіленген нормативтер бойынша бөлінеді. Соңғы жылдары Одақта түсімдердің өсу серпіні байқалуда.

«Біздің еліміз Одақ жұмысы шеңберінде бюджетке қосымша 360 млрд теңгеден астам қаражат алып, осындай түсімдердің оң сальдосына ие болып отыр. Яғни, іс жүзінде біздің басқа елдерге бергенімізге қарағанда аларымыз көбірек», — деді Қ. Баеділов.

Бірыңғай кедендік қағидалар мен тәсілдер транзиттік тасымалдау уақытының өзін де, сол сияқты бизнестің қаржылық шығындарын да айтарлықтай қысқартуға мүмкіндік береді.

Мысал үшін, егер Одақ құрылғанға дейін Еуропадан Қазақстанға тауарларды транзиттік тасымалдау 7 күннен 15 күнге дейін уақытты алған болса, қазір 5 күннен 10 күнге дейін қысқарды.

«Бірақ біз қол жеткізген нәтижелермен тоқталып қалмаймыз, жұмыс жалғасатын болады. Бүгінде Одақ елдері бірлесіп, транзитті электрондық форматқа толық көшіру бойынша жұмыс жүргізіп жатыр. Транзиттік жүктерді онлайн режимде мониторингтеу мақсатында навигациялық пломбаларды пайдалануды жоспарлап отырмыз. Жаңа технологияларды пайдаланумен жүйені дұрыс құра отырып, біз қазақстандық тасымалдаушыларға Одақтың бүкіл аумағы бойынша транзит еркіндігін қамтамасыз етеміз, өйткені оларда бар-жоғы бір-екі күннің ішінде тауарларды ешбір кедергісіз жеткізуге мүмкіндік болады», — деді Қ. Баеділов.

Бұл міндеттерді шешу Одақта Тауарларды қадағалау жүйесін енгізу есебінен қамтамасыз етілетін болады. Ол үшін құқықтық база құрылып қойды.

«Біздің Одақтағы ортақ міндетіміз – экспорттаушыдан (өндірушіден) соңғы тұтынушыға дейін тауарлардың қозғалысын толық көру. Осылайша, бірыңғай нарықтарды қалыптастыру кезінде біздің кәсіпкерлерге сыртқы экономикалық қызметті жүргізу, тауарларымыздың бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету және өткізу нарықтарын табу үшін жағдай жасау – мемлекет үшін басымдық болып табылады», — деді Қ. Баеділов.

Журналистердің Қазақстанның «АрселорМиттал Теміртау», ССТӨБ, KSP Steel металлургиялық компаниялары ресейлік бәсекелестердің іс-әрекеттері салдарынан Ресей нарығындағы өз позицияларын жоғалтып жатыр ма деген сұрақтарына жауап бере отырып, Д. Щеглова Министрлік салалық металлургиялық компаниялар бойынша, соның ішінде «Арселор Миттал Теміртау» АҚ, «ССТӨБ» АҚ және «KSP Steel» ЖШС бойынша мониторинг жүргізіп жатқанын атап өтті.

«Арселор Миттал Теміртау» АҚ таяу жылдары РФ-ға және басқа бағыттарға экспорт көлемінің төмендеуін күтпейді. 2020 жылдың 10 айында РФ бағытында болат өнімдерінің экспорты 1 миллионнан астам тоннаны құрады, 2020 жылға арналған жоспар – 1 миллион 300 мыңнан астам тонна, яғни өсім 4,5%-ды құрайды», — деді Д. Щеглова. 

Бұдан өзге, КВИ пандемиясының жалғасуына, сондай-ақ металдар нарығындағы қалыптасқан жағдайға байланысты «Арселор Миттал Теміртау» АҚ өндірісті тұрақтандыру және өндірілетін өнімді үздіксіз өткізуді қамтамасыз ету мақсатында экспорттық әлеуетті баламалы өткізу нарықтарына қайта бөлу мүмкіндігін қарастыруда.

«ССТӨБ» АҚ-ға келер болсақ, 2019 жылы темір кені шикізаты өндірісінің көлемі 13 277 мың тоннаны құрады. РФ бағытындағы темір кені шикізаты экспорты 8 477 мың тонна құрады.

2020 жылдың 10 айында шамамен 11 мың тонна темір кені шикізаты өндірілді. Ресей Федерациясы бағытында 6 мыңнан астам тонна темір кені шикізаты экспортталды. Бұл 2019 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 13,4%-ға аз. 

«Экспорт көлемінің төмендеуі 2020 жылғы сәуір-маусымда «Магнитогорск металлургиялық комбинатында» ЖАҚ домна пешінің тоқтауына және 2020 жылғы маусым-шілде кезеңінде «Магнитогорск металлургиялық комбинатынан» ЖАҚ сатып алу көлемінің төмендеуіне, сондай-ақ Арселор Миттал Теміртау өндірісі көлемінің төмендеуіне байланысты болды», — деді Д. Щеглова.

Осылайша, 2020 жылдың қаңтар-қазан айларында «ССТӨБ» АҚ қытайлық тұтынушылар бағытында 4 102 мың тонна жөнелтілді. Бұл 2019 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 2,1 есе көп. Бұдан өзге, қараша-желтоқсан айларында тағы да келісімшарт жасалған 1 100 мың тонна көлемді жөнелту жоспарланып отыр.

«КСП Стил» ЖШС-не келер болсақ, Ресей Федерациясына жеткізуден басқа, кәсіпорын жіксіз құбырларды басқа өткізу нарықтарына экспорттау мүмкіндігін пысықтауда.

Сондай-ақ Д. Щеглова бүгінгі таңда түрлі мәлімдемелерге қарамастан, Қазақстанда сынықтарды шығаруға қандай да бір шектеулер жоқ екеніне сендірді.

Бұған дейін министрлік сынықтарды тасымалдау бойынша халықтың және қоршаған ортаның қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін шектеулер енгізген болатын. Алайда, олар қара және түсті металдардың сынықтары мен қалдықтарын автомобиль көлігімен шығаруға қатысты болды. Бұл шектеу 2018 жылдан бері қолданылып келді және 2020 жылдың 22 қазанында аяқталды.

Темір жол көлігімен қара және түсті металдардың сынықтарын әкетуге тыйым салу 2014-2018 жылдар аралығында болған. 

2016-2019 жылдардағы қара металл сынықтары экспортының серпіні қазақстандық металл сынықтарының негізгі импорттаушылары РФ, Өзбекстан және Түркия болып табылатынын көрсетеді.

2020 жылдың 10 айында Қазақстаннан сынықтарды экспорттаудың жалпы көлемі 297 255 тоннаны құрады. Олардың ішінде мына бағыттарда: Ресей Федерациясына 269 748 тоннаны (91%), Өзбекстанға 27 058 тоннаны (3,1 %) құрады.

Қазақстанның Премьер-Министрі мен Үкіметі жаңалықтарынан хабардар болыңыз — ресми Telegram-каналға жазылыңыз

Жазылу