Заңнамалық актілерге ревизия жүргізу және заңнаманың тұрақтылығын қамтамасыз ету — М. Бекетаев Президент Жолдауының іске асырылуы туралы айтып берді

ҚР әділет министрі Марат Бекетаев онлайн-брифингте Мемлекет басшысының Қазақстан халқына Жолдауында берген тапсырмаларының іске асырылу барысы туралы баяндады.

Мемлекет басшысы өзінің 2020 жылғы 1 қыркүйектегі «Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі» Жолдауында мемлекеттік басқару, денсаулық сақтау, білім беру, әлеуметтік-экономикалық салалардағы және басқа да бірқатар мәселелерді шешу қажеттігін атап өтті.

Бірінші, Мемлекет басшысы пандемия тәжірибесін ескере отырып, құқықтық регламенттеу деңгейлерінің арасындағы теңгерімді қамтамасыз етуге бағытталған тетіктерді әзірлеуді тапсырды.

Президент атқарушы билік қызметінің шектен тыс заңнамалық регламенттелуі туындаған мәселелерге шұғыл ден қоюға кедергі келтіргенін айтты. Сондықтан, аталған мәселені Құқықтық саясат тұжырымдамасы аясында қарастыру тапсырылды. 

«Бұл міндетті іске асырудың алдын-ала тәсілдері туралы айта отырып, нақты құқықтық қатынастарда икемді реттеуді қамтамасыз ету мақсатында қайта қарастырылатын толық нормаларды анықтау үшін заңнамалық актілерге тексеріс жүргізу көзделеді», — деді министр.

Екіншіден, қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңнамасының тұрақтылығын қамтамасыз ету бойынша тәсілдерді әзірлеу міндеті қойылды.

Бұл үшін Әділет министрлігі құқық қорғау органдарымен бірлесіп тұрақтылықты қамтамасыз етудің тиісті тетіктерін әзірлеу бойынша жұмыс жүргізуде.

Мысалы, Қылмыстық және Қылмыстық іс жүргізу кодекстеріне түзетулер енгізу жиілігін төмендетуге осы салада ұсынылған бастамаларды пысықтау тетіктерін күшейту арқылы қол жеткізуге болады.

Үшіншіден, мүдделі органдармен бірлесіп "әкімшілік" және "қылмыстық" құқық бұзушылық ұғымдарын нақтылау бойынша жұмыс жүргізілуде.

  • «Әкімшілік құқық бұзушылық» деген жаңа ұғым өлшем ретінде қызмет етуге тиіс:

  • әкімшілік құқық бұзушылық құрамын ӘҚБтК-ге қосу үшін;

  • әкімшілік санкциялар мөлшері мен түрін анықтау үшін;

  • Қылмыстық кодекстің жеке құрамын криминализациялау немесе қылмыссыздандыру үшін.

Төртінші, Мемлекет басшысы сот процестерінде адвокат пен прокурор құқықтарының теңдігін қамтамасыз ету қажеттігін жеке атап өтті.

Аталған тапсырманы орындау үшін адвокаттық қоғамдастықпен бірлесіп Адвокаттық қызмет және заң көмегі мәселелері жөніндегі заң жобасына енгізілген түзетулер әзірленді. Бұл түзетулер адвокаттардың сот процестеріндегі өкілеттіктерін кеңейтеді. 

Заң жобасы Мәжілістің қарауында.

«Әділет министрлігі, сонымен қатар 43 іс-шара бойынша бірлесіп орындаушы болып белгіленгенін атап өту керек. Іс-шараларды іске асыру барысында біз жауапты мемлекеттік органдарға жан-жақты құқықтық қолдау көрсетеміз, сондай-ақ тиісті ұсыныстар әзірлеуге қатысамыз», — деді М. Бекетаев.

 

Уақыт өз ережелерін құқықтық салада да белгілейді

Журналистердің сұрақтарына жауап бере отырып, министр қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңнамасының тұрақтылығын қамтамасыз ету және оны іске асыру қажеттігі туралы айтты.

Министрдің айтуынша, қылмыстық құқық — бұл мемлекет қылмыстармен күресу қажет болған кезде қолданатын құралдар. Яғни, қылмысқа қарсы күрес бойынша мемлекет жүргізіп отырған саясат қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу кодекстерінде, сондай-ақ қылмыстық атқару кодексінде көрініс табады.

«Мемлекет қоғамға қандай саясат жүргізіп жатқандығы туралы нақты белгі беруі керек. Егер мұндай белгілер жиі берілетін болса, олар өзгереді, содан кейін белгілер дәл емес және оларды кейде түсіну оңай емес. Бұл сондай-ақ құқық қолдану үшін өте маңызды. Құқық қорғау, сот органдары қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу, Қылмыстық атқару кодекстерін біркелкі қолдануға тиіс. Ал өзгерістердің жиі енгізілуі біркелкі қолдануға кедергі келтіреді. Сондықтан біз құқықтық мемлекет стандарттарына жақындау үшін тұрақтылық туралы айтамыз», — деді М. Бекетаев.

Әділет министрлігі мынадай тетіктерді дамытуды ұсынады. Кез-келген өзгерістер барлық мүдделі тараптармен кеңінен, көпшілік алдында талқылануы керек, сондықтан әркім өз көзқарасын білдіруге және осы көзқарасты тыңдауға мүмкіндік алады.

Заңға тәуелді реттеу мен заң деңгейінде нормаларды белгілеудің ара қатынасы туралы айта келіп, М. Бекетаев Қазақстанның жаңа тарихына тоқталды. Заңдар деңгейінде реттеу қажеттілігі туындаған кезең болды. Судьялар, құқық қорғаушылар заң нормаларын тікелей қолданған кезде тікелей заңдар болды. Бірақ бұл заңдардың аса егжей-тегжейлі болуын қажет етті, ең ұсақ-түйек нәрселерге дейін заңда белгілі бір жағдайларды белгілеу қажет болды. Бұл құқық қорғаушылардың дискрециялық өкілеттіктерінің кеңдігіне байланысты қажет болды. Қатаң, жұмсағырақ санкцияны қолдануға немесе нақты жағдайда бір немесе басқа шешім қабылдауға болатын болды. Бұл дискрецияны азайту үшін осындай тәсілдер қолданылды.

«Өмірдің өз ережері бар. Қазіргі таңда технологиялар тез дамып, оқиғалар жылдам өзгеріп жатқаны түсінікті, пандемия тағы да белгілі бір нәрселерді көрсетті. Белгілі бір икемділікті сақтау қажет екенін түсіндік. Әсіресе дағдарыс жағдайында шешім қабылдау жылдамдығын қамтамасыз ету қажет екенін түсіндік. Президент тиісті тапсырма берді. Бұл теңгерімді жоғалтпау керек: бір жағынан тез шешім қабылдау керек, екінші жағынан заңнаманың тұрақтылығын қамтамасыз ету қажет», — деді министр.

Қазіргі таңда Әділет министрлігі басқа министрліктермен бірлесіп жаңа тәсілдерді әзірлеу бойынша жұмыс жүргізіп жатыр. Олардың ішінде — әрбір мемлекеттік органның өз реттеу саласында мониторинг жүргізуі, шешім қабылдау процесінің ашықтығын қамтамасыз ету үшін тетіктерді енгізуі.

 

Адвокаттардың құқықтары кеңейтіледі

М. Бекетаев бүгінгі таңда Мәжілісте қаралып жатқан адвокаттық қызмет және заң көмегі мәселелері жөніндегі жаңа заң жобасы адвокаттардың позициясын қалай жақсартатынын айтып берді. Оның айтуынша, депутаттар ұсынған бірнеше түзетулер адвокаттардың өкілеттіктерін кеңейтуді ұсынады. Атап айтқанда, адвокаттарға қылмыстық процестің алдыңғы кезеңдерінде тергеу материалдарын қолжетімді ету ұсынылады. Бұл түзетулер талқылануда. Бірақ, жалпы, мақсаты қазірдің өзінде түсінікті. Әңгіме адвокаттардың өкілеттіктерін нығайтуға қатысты. Сондай-ақ, бұл заң кеңесшілерінің өкілеттіктеріне де байланысты.

«Заң кеңесшілерінің кейбір мәселелері бойынша адвокаттармен салыстырғанда өкілеттіктердің көлемі азырақ. Біз бұл көлемді толықтыруды ұсынамыз. Сондай-ақ, заң кеңесшілерінің қызметіне кедергі келтіргені үшін жауапкершілік енгізу туралы мәселе де қарастырылуда», — деді министр.

Жалпы, бұл депутаттық заң жобасы адвокатура институты мен заң кеңесшілері палатасы институтын дамытуға бағытталған. Мұнда өзін-өзі реттеу институттарының дамуы туралы атйлып тұр. Бұл ұйымдардың қалай қаржыландырылатындығын және олардың функцияларын орындау үшін ресурстармен қаншалықты қамтамасыз етілгенін нақты көрсету қажет.

 

Жаңа партиялар өздері туралы мәлімдеуі керек

Сондай-ақ М. Бекетаев сайлау науқаны алдында партияларды тіркеуге қатысты түсініктеме берді. 

«Президенттің Парламенттегі оппозиция туралы тапсырмасы бар. Бұл тікелей мағынадағы оппозиция емес. Парламентте жеңіске жеткен, билеуші партия бар және парламентте көпшілік дауыс алмаған басқа партиялар бар, бірақ олардың Парламентте депутаттық орындары бар. Бұл партиялардың дауысы анық және айқын естілуі үшін механизмдер енгізілді», — деді ол.

Бұл «Ақжол» партиясы ұсынған, Парламентте бар, бірақ көпшілігі жоқ мұндай партиялардың комитеттердің төрағалары мен хатшылары бойынша кепілдендірілген квоталары болғандығы туралы заң жобасы.

Бұл заң жобасы қабылданды. Соның нәтижесінде мұндай партияларда Мәжілістегі комитеттің бір төрағасына және Мәжілістегі комитеттердің екі хатшысына квота бар. Сондай-ақ, мұндай партиялар үкімет сағаттарын бастауға және осы оң сағаттарда талқылау тақырыбын анықтауға құқылы. Сонымен қатар мұндай партиялардың Парламент Мәжілісіндегі кез келген іс-шарада тыңдалуға құқығы бар. Яғни, мұндай партия фракциясының төрағасына сөз бермеу мүмкін емес. Бұл оның құқығы. Бұл тетіктер Парламент Мәжілісінде неғұрлым айқын, айқын дауыс беруді қамтамасыз етеді.

М. Бекетаевтың айтуынша, оппозициялық партияларды тіркеуге қатысты өтінімдер болды. 

«Мен өтініштерді оппозициялық деп айтпас едім, тек бір топ адам Әділет министрлігіне саяси партия құру процедурасын бастау үшін өтініштер жіберді. Бұл өтініштер заңмен белгіленген ережелерге сәйкес келмеді. Сондықтан сәтсіздіктер болды. Бұл топтардың барлық қателіктерді түзетуге және осындай өтініштерді қайта беруге құқығы бар», — деді министр.

Сондай-ақ ол партияларды құру өте күрделі әрі қымбат процесс екенін атап өтті. 

«Бұл партия құрғысы келген адам құжаттарды тіркеуге беріп, бірден құра салды деген сөз емес. Жоқ. Ол өзінің беделге ие екенін, пікірлестері бар екенін, партия құруға ресурстары бар екенін көрсетуі керек. Міне, тіркеу рәсімі бойынша заңның талаптары осыған бағытталған», — деді министр.

Алайда, М. Бекетаевтың айтуынша, заң бойынша қанша партия өтініш бергенін, нақты кім бергенін айтуға болмайды. Себебі бұл өтінішті беруші бастамашы болған адамдар тобының ғана құқығы. Әділет министрлігі мұндай ақпаратты ашық жария ете алмайды.

Сонымен қатар, саяси партияларды құру процедуралары ашық жарияланады. Мысалы, съезд өткізу. Егер партия жарғысы, бағдарламасы бекітілетін съезді өткізуге бастамашы болса, олар баспасөзге хабарландыру беріп, өздері туралы жариялауға міндетті. Олар туралы Әділет министрлігі емес, өздері мәлімдеуі керек.

Сондай-ақ, М. Бекетаев Қазақстанда оппозициялық және оппозициялық емес партиялар жоқ деп санайды. Саяси партиялар бар, олар қандай бағдарлама, алдына қандай мақсаттар қояды, бұл олардың шешімі. Кез келген партия саяси партия болып саналады, олар өз бағдарламасын дербес анықтайды, өз көзқарасын дербес қалыптастырады. Бірақ сайлауға бар деп мәлімдеген, жария етілген партиялар ғана қатысады.

Қазақстанның Премьер-Министрі мен Үкіметі жаңалықтарынан хабардар болыңыз — ресми Telegram-каналға жазылыңыз

Жазылу