7,8,9 маусымда Ресейдің Сочи қаласында ірі халықаралық іс-шаралар — Еуразиялық үкіметаралық кеңес пен ТМД үкімет басшылары кеңесінің отырыстары, III Еуразиялық конгрестің пленарлық отырысы, «Еуразия – біздің үйіміз» көрмесі, ЕАЭО және ТМД-ның екінші жастар форумының ашылуы өтті. Бағдарлама үш күнге созылды.

Ресейдің курорттық қаласына ірі саясаткерлер, кәсіпкерлер мен сарапшылар, халықаралық бақылаушылар мен журналистер жиналды.

Екінші күннің бағдарламасы бойынша Еуразиялық үкіметаралық кеңестің кеңейтілген құрамдағы отырысы өтті. Іс-шараға Қазақстанның Үкімет басшысы Әлихан Смайылов, Ресей Премьер-Министрі Михаил Мишустин, Армения Премьер-Министрі Никол Пашинян, Беларусь Премьері Роман Головченко, Қырғызстанның Үкімет басшысы Ақылбек Жапаров, Әзербайжан Премьер-Министрі Әли Асадов, Тәжікстан Премьері Кохир Расулзода, Армения Республикасының Премьер-Министрі Никол Пашинян, Түрікменстан Министрлер кабинеті төрағасының орынбасары Ходжамырат Гелдимырадов,  Өзбекстанның Ресей Федерациясындағы Төтенше және Өкілетті елшісі Ботиржон Асадов, ТМД-ның бас хатшысы Сергей Лебедев, ЕЭК алқасының төрағасы Михаил Мясникович және т.б. қатысып, баяндама жасады. Спикерлер көлік-логистикалық кешенді дамытуға баса назар аударды. ЕЭК өкілдері Одақ елдерінің теңіздегі өткізу бекеттерінде электрондық құжат айналымын дамыту жөніндегі 2023-2025 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары туралы баяндады. Сондай-ақ ЕАЭО мемлекеттерінде «Шығыс – Батыс» және «Солтүстік – Оңтүстік» бағыттарында көлік инфрақұрылымын құруға және дамытуға қатысты мәселелер қаралды.

Өз сөзінде Қазақстан Премьер-Министрі Әлихан Смайылов ЕАЭО-ның 9 жыл ішінде көп жұмыс атқарғанын атап өтті. Бірлескен күш-жігердің арқасында Еуразиялық экономикалық одақ әлеуеті зор, белсенді түрде дамып келе жатқан ұйымға айналды. Бүгінде бірлестік өзінің маңызы мен орнын дәлелдеп келеді.

«Елдер арасындағы көптеген мәселе бойынша өзара құрмет пен қолдауға негізделген қарым-қатынастар қарқынды дамып келеді, оған көпжақты экономикалық ынтымақтастық негіз болып отыр. Осы жылдың басынан бері ЕАЭО елдерінің негізгі өндірістік көрсеткіштері тұрақты өсімді көрсетіп отырғанын атап өткім келеді», — деді Үкімет басшысы.

Мәселен, ЕАЭО-да өңдеу өнеркәсібі өндірісінің көлемі бірінші тоқсанда өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 1,4%-ға ұлғайды. Осы кезеңде ауыл шаруашылығы өнімінің өндірісі 2,8%-ға артып, $17 млрд болды.

Қазақстанның ЕАЭО елдерімен тауар айналымы 12%-ға өсті.

Дүниежүзілік банктің болжамы бойынша, 2023 жылы ЖІӨ-нің жаһандық өсуі күткендей 3% емес, тек 1,7%-ды құрамақ.

«Бүгін ЕАЭО органдарында әрі қарай даму үрдісі талқыға түсуде. Еуразиялық жоба экономикалық негізде дамуға тиіс деп есептейміз. Біздің ойымызша, ортақ игілікке әкелетін кейбір мәселелерге тоқталғым келеді. Бірінші. Республикада өнеркәсіп кооперациясы шешуші рөл атқарады. Жобаларды таңдау және дамыту кезінде ортақ мүдделерді, сондай-ақ ЕАЭО елдерінің әлеуетін міндетті түрде ескеру қажет.  Әлемдегі қазіргі ахуалды ескере отырып, Қазақстан «ЕАЭО кооперациясын дамыту орталығы» болуға дайын. Бұл бастаманы ҚР Президенті Жоғары кеңестің өткен отырысында (биылғы 25 мамырда) ұсынған болатын. Кооперациялық байланыстарды дамыту, жаңа нарықтарды ашу, бірыңғай экономикалық кеңістіктің артықшылықтарын пайдалану интеграциялық бірлестіктің пайдасын толық сезінуге мүмкіндік береді», — деді Премьер-Министр.

Екінші. ЕАЭО елдерінің тиімді географиялық жағдайы көлік және логистика саласындағы ынтымақтастық үшін көптеген мүмкіндік ашады. Атап айтқанда, еуразиялық «Шығыс-Батыс» және «Солтүстік-Оңтүстік» күре жолдарын дамыту жүктерді тасымалдауды жеделдетуге және жеңілдетуге мүмкіндік береді, бұл жалпы біздің елдердің әл-ауқатын арттыруға ықпал ететін болады.

«Бірлескен күш-жігердің арқасында біз ЕАЭО-ны негізгі көлік бағыттары орналасқан және нарықтары қарқынды дамып келе жатқан аймаққа айналдыра аламыз. Қазақстан өз тарапынан жаһандық тұрақты жеткізу тізбегін дамытуға өз үлесін қосуда. Бүгін серіктестермен бірлесе отырып, біз Өзбекстанмен Халықаралық өнеркәсіптік ынтымақтастық орталығы және Қырғызстанмен сауда-логистикалық кешен сияқты логистикалық орталықтар құруды ілгерілетіп жатырмыз. Біз өңіріміздің транзиттік әлеуетін дамыту бойынша одан әрі бірлесіп күш-жігер жұмылдыруға дайынбыз. Мұның бәрі ЕАЭО елдерінің экспорттық географиясын кеңейтіп, біздің экономикалық мүмкіндіктерімізді нығайтады», — деді Қазақстанның Үкімет басшысы.

Үшінші. Әлемде цифрландыру үрдісі дамудың қозғаушы күшіне айналып келе жатыр. Осыған байланысты қатысушы елдердің міндеті – ЕАЭО-ны шын мәнінде цифрлық өңірге айналдырып, экономикалық, технологиялық және әлеуметтік дамудың жаңа деңгейіне көшу. Цифрлық жоспарлар ЕАЭО елдерінің азаматтарына мүмкіндіктер теңдігін қамтамасыз етуге ықпал етеді. 

«Бізге цифрлық инфрақұрылымды дамыту үшін технологиялар мен инвестицияларды тарту бойынша бірлесіп жұмыс істеу керек деп санаймыз. Осы мүмкіндікті пайдалана отырып, ЕАЭО елдерінің компанияларын Қазақстандағы Astana Hub технопаркіне қатысуға шақырамын. Цифрлық басымдықтарды бірлесіп іске асыру ашық және өзара тиімді ынтымақтастыққа ықпал ететініне сенімдімін», — деді ол.

ҚР Үкімет басшысының айтуынша, жалпы міндет – азаматтардың игілігі үшін экономикалық ынтымақтастықты одан әрі тереңдете отырып, Еуразиялық жобаның әлеуетін толық ашуға ықпал ету.

Ресей Федерациясның Үкімет басшысы Михаил Мишустиннің айтуынша, қазірдің өзінде ЕАЭО елдерінің экономикалары жақсы көрсеткіштер көрсетуде. Тіпті күрделі халықаралық ахуалдың өзінде көрсеткіштер төмендеп отырған жоқ. Өзара сауда айтарлықтай өсті, 2021 жылғы деңгейге 14% қосылып, 6 трлн рубльге жетті. Биылғы І тоқсанда орындалған құрылыс жұмыстарының көлемі 9%-ға, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру іс жүзінде 3%-ға, ал негізгі капиталға құйылған инвестициялар 4%-дан астамға өсті. Бұл көбіне бірлескен әрекеттердің арқасында мүмкін болып отыр. Дағдарысқа қарсы шаралар іс жүзінде өзінің тиімділігін көрсетті.

«Даму, ең алдымен, жаңа инвестициялар тарту мақсатында бизнес үшін кедергісіз ортаны қолдау бойынша шешімдер қабылдау жалғасын тапты. Біздің ойымызша, бұл толығымен ақталған шара. Ішкі нарықтағы кедергілерді жоюды жеделдету қажет. Оларды сауда саласынан қаншалықты тезірек алып тастай алсақ, одақ ішіндегі ынтымақтастық соғұрлым тиімді болмақ», — деді М. Мишустин.

Биыл Ресей Одақ органдарына төрағалық етеді. Қойылған басымдықтар еуразиялық интеграцияны дамытудың барлық бағытын қозғайды. Атап айтқанда, алдағы онжылдыққа интеграцияның негізгі векторларын айқындауға тиіс ұзақ мерзімді стратегиялық жоспарлау құжаттарын тезірек дайындау қажет.

«Қолданыстағы стратегия мүлдем басқа экономикалық сыртқы саяси жағдайда жасалды, енді жаңа стратегияда қазіргі сын-қатерлер ескерілуі керек. Басты міндеттердің бірі – технологиялық егемендікті және негізгі салалардағы жалпы өнеркәсіптік базаны нығайту», — деді М. Мишустин.

Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңестің отырысында сондай-ақ технологиялық салаларда теңдік қағидаттарында ғылымды көп қажет ететін жаңа өндірістерді ұйымдастыру үшін альянстар құруға дайын сыртқы елдермен өзара іс-қимылды іске қосу қажеттігі туралы айтылды. Бұл формат барлық қатысушыға пайдалы.

«Сауда ағындарын перспективалы бағыттарға қайта бағдарлау біз үшін басымдық болып отыр. Біз сондай-ақ жаңа сауда-логистикалық тізбектерді пысықтап жатырмыз, халықаралық көлік дәліздері үшін қажетті инфрақұрылымды жасаудамыз. Әрине, бұл, ең алдымен, Парсы шығанағы,  Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Азия, сондай-ақ Африка елдеріне шығуға мүмкіндік беретін “Солтүстік-Оңтүстік” бағдары. Мұндағы басты міндет цифрландыру, барлық көлік процесін технологиялық жарақтандыру болуға тиіс, бұл өткізу бекеттерінің жұмысын жеделдетуге, логистиканы оңтайландыруға, құжаттарды рәсімдеуге жұмсалатын шығындарды айтарлықтай төмендетуге мүмкіндік береді», — деді РФ-ның Үкімет басшысы.

Сәуір айында Еуразиялық экономикалық одақта электрондық навигациялық пломбаларды қолдану туралы келісім күшіне енді. Тауарларды жеткізу кезінде оларды пайдалануға тестілеу басталды.

«Теміржол тасымалына бөлек тоқталғым келеді. Бізде нақты нұсқаулық бар – алдағы жылдары тиісті іс-шаралар жоспарының орындалуын қамтамасыз ету. Оны іске асыру жүктерді алдымен одақ аумағы бойынша, содан кейін үшінші елдерден тасымалдау кезінде пойызбен жеткізудің кешенді электрондық технологиясына көшуге көмектеседі. Ең алдымен, осы жылдың ақпан айында қол қойылған Еуразиялық экономикалық одақ пен Қытай Халық Республикасы арасындағы ынтымақтастықты нығайту жөніндегі “жол картасын” іске асыру аясында Қытаймен өзара іс-қимылды жандандыру туралы сөз болып отыр», — деді М. Мишустин.

Оның айтуынша, басқа салаларда да заманауи шешімдер қабылдануға тиіс. Цифрлық трансформация қарқынын бәсеңдетпеу маңызды. Оның негізі интеграцияланған ақпараттық жүйе болуы керек. Оны дамытудың нысаналы бағдарламасы және техникалық тапсырма бекітілді.

Келесі өзекті мәселе – бірегей агроөнеркәсіптік әлеуетті арттыру. Сарапшылардың бағалауы бойынша, енді Одақ астық пен өсімдік майы бойынша өзін-өзі толығымен қамтамасыз ете алады.

«Биыл біз бірқатар позиция бойынша осындай нәтижелерге қол жеткізе аламыз. Бұл ресурсты, әсіресе, сыртқы нарықтардағы тұрақсыздық жағдайында белсенді пайдалану керек және оны тиімді жасауға тырысу керек. Біз “бестіктің” барлық елінің азық-түлікпен қамтамасыз етілуіне жедел мониторинг жүргізудің толыққанды жүйесін құру, сондай-ақ төтенше азық-түлік қорын қалыптастыру қажет деп санаймыз. Қажет болған жағдайда ахуалды осылай тез тұрақтандыра аламыз», — деді М. Мишустин.

Климаттық күн тәртібі үлкен маңызға ие. Бүгінде ол экономикалық дамудың ажырамас бөлігіне айналуда. Өндіріс базасы көміртегі ізін өлшеу критерийлеріне сәйкестігін бағалаудан өтіп жатыр. Кейбір мемлекеттер мен аймақтық құрылымдар трансшекаралық көміртекті реттеу механизмін дамытуда.

«Біз сондай-ақ осы бағыттағы позицияларымызды жақындастыруымыз керек, қолжетімді ең жақсы технологиялар мен ең жақсы тәжірибелермен алмасып отыру керек. Осылайша, біз әлемдік нарықтардағы “бестіктің” артықшылықтарын күшейтеміз және тауарлар, қызметтер және капиталдар қозғалысы кезінде кедергілер тәуекелдерін азайтамыз», — Михаил Мишустин.

Ресей Федерациясының Үкімет басшысы интеграциялық бірлестік құндылықтары ұқсас елдердің барлығына ашық екенін атап өтті.

«Біз дос мемлекеттермен және интеграциялық ұйымдармен, ең алдымен ТМД, ШЫҰ және АСЕАН-мен байланысты одан әрі нығайта береміз. Өткен жылы біз Біріккен Араб Әмірліктерімен және Индонезиямен еркін сауда аймағын құру туралы келіссөздерді бастау туралы шешім қабылдадық. Египет және Иранмен диалогта да айтарлықтай ілгеріледік. Біз өзара тиімді және тең құқыққа негізделген ынтымақтастықты құптаймыз, ешкімге өз ережелерімізді ұсынбаймыз. Мұндай тәсіл Одақтың үлкен еуразиялық әріптестіктің логистикалық және экономикалық орталығы ретіндегі тиімді географиялық жағдайымен бірге сауда-экономикалық байланыстарды кеңейту үшін зор әлеуетті ұсынады. Еуразиялық кеңістіктегі интеграциялық процестерді кезең-кезеңмен тереңдету “бестік” мемлекеттерінің әрқайсысының ұлттық мүдделеріне сай келетініне сенімдімін. Біздің ортақ мақсатымыз – елдеріміздің тұрақты дамуы мен азаматтарымыздың өмір сүру сапасын арттыру үшін жағдай жасау. Қойылған міндеттерді бірге шешетінімізге сенімдімін», — деп түйіндеді М. Мишустин.

Өз кезегінде Армения Республикасының Премьер-Министрі Никол Пашинян тоғыз жыл ішінде Одақ айтарлықтай жетістіктерге жеткенін атап өтті. Бүгінде ЕАЭО экономикалық байланыстарды нығайтуда, бірыңғай нарықты құруда, сауда-саттықты ынталандыруда және бизнес пен инвестициялар үшін қолайлы орта құруда шешуші рөл атқарады және біздің азаматтарымыздың өміріне оң әсер еткен елеулі нәтижелерге қол жеткізді.

«Тауарлар, қызметтер, капитал және жұмыс күшінің еркін қозғалуы – интеграцияның негізгі принциптерінің бірі және интеграциялық бірлестікті құру мен оның жұмысының мәнін анықтайды. Ғылыми дәрежелер мен атақтар туралы құжаттарды, жүргізуші куәліктерін, электрондық қолтаңбамен расталған электрондық құжаттарды тану сияқты маңызды салаларда құқықтық базаны жетілдіру – төрт бостандықтың мақсаттарына іс жүзінде қол жеткізудің маңызды факторы. Осы тұрғыда Ғылыми дәрежелер туралы құжаттарды өзара тану туралы келісімге қол қою маңызды деп санаймын, бұл олардың иелеріне еңбек көші-қоны аясында жұмысқа орналасқан мемлекетте кәсіби қызметті жүзеге асыруға мүмкіндік береді», — деді Н. Пашинян.

ЕАЭО ішкі нарығындағы кедергілерді жою жөніндегі жұмыс оң бағаланып отыр. Қазіргі уақытта Армения Республикасының нарығына кіруге ешқандай кедергі жоқ.

«Әрине, Одақтың ішкі нарығының жұмысын қамтамасыз етуге бағытталған медиативтік рәсімдерді енгізу мен дамытуды қолдаймыз және аса сұранысқа ие деп санаймыз. Комиссияның міндеті Одақ құқығының бұзылуын ресми тіркеуге дейін қысқартылмауға тиіс. Біздің орган ЕАЭО елдері азаматтарының әл-ауқатына арттыру үшін Одақтың ішкі нарығының толық форматта және кедергісіз жұмыс істеуін қамтамасыз етуі керек», — деді Армения Премьер-Министрі.

Болашақта сауда-саттықта жаңа кедергілердің пайда болуына жол бермеу үшін көміртегі бейтараптығына қол жеткізу және «жасыл күн тәртібіне» көшу бойынша жұмысты жалғастыру өте маңызды.

Жалпы Армения мүше мемлекеттердің экономикаларын декарбонизациялау жоспарларының шиеленісін теңестіру үшін Париж келісімі шеңберінде климат саласындағы мемлекеттердің үйлестірілген іс-қимыл тәсілін қолдайды.

«Өзара іс-қимылдың ресмиліктен неғұрлым практикалық арнаға ауысуы бойынша Климаттың өзгеруі мәселелері жөніндегі іс-шаралардың бірінші пакеті жасалғанын атап өткім келеді. Келісілген және ойластырылған бағдарламаның болуы, оны құруға және іске асыруға прагматикалық көзқарас технологиялық дамуды қамтамасыз ету бойынша күтілетін нәтижелерді арттыра алады және әрбір мүше мемлекеттің күш-жігерін шоғырландыруға ықпал етеді. Төмен көміртекті дамыту бойынша ұзақ мерзімді мақсаттарға жаңартылатын ресурстардың үлесі ұлғайған жағдайда қол жеткізуге болатынын атап өтейін. Жаңартылатын энергия көздерін, энергия тиімділігін, жасыл технологияларды және экологиялық таза инфрақұрылымдарды дамыту әлемдік нарықта бәсекеге қабілеттілікті арттыруға ықпал ететіні сөзсіз», — деді Н. Пашинян.

Климаттық күн тәртібі бүгінде экономиканың технологиялық трансформациясы және жаңа технологиялық платформаға көшу сияқты мәселелерге тірелетіні анық. Цифрлық экономика – бүгінгі күннің объективті шындығы. Цифрлық технологиялар мемлекеттер үшін бәсекелестік артықшылық көздерін жасайды. Одаққа мүше мемлекеттерде «цифрлық күн тәртібін» және ЕАЭО интеграцияланған ақпараттық жүйесінің жалпы процестерін толыққанды іске асыру – цифрлық экономиканы дамыту мен елдер арасындағы экономикалық процестерді жедел жүзеге асыруда қуатты ынталандыру болмақ.

Логистика – бұл тұтынушылар үшін бағаның қалыптасуына айтарлықтай әсер ететін және сандық шешімдерді қажет ететін тағы бір сала. Осындай шешімдердің бірі навигациялық пломбаларды пайдалану болып отыр, ол логистиканы оңтайландыруға, абсолютті «ашықтық» және «үзіліссіз» тасымалдауды қамтамасыз етуге мүмкіндік беріп қана қоймайды, сонымен қатар тауарды алушыға жеткізуді жеңілдетеді әрі жеделдетеді. 

«Қабылданған шараларға қарамастан, біз әлі де белгілі бір қиындықтарға тап болып отырмыз. Осыған байланысты логистикалық тізбектерді нығайту, көлік инфрақұрылымын дамыту және жаңғырту бойынша Одаққа мүше мемлекеттер арасындағы өзара іс-қимылының маңыздылығын атап өткім келеді», — деді Н. Пашинян.

Еуразиялық көлік кеңістігін дамыту контекстінде басым интеграциялық инфрақұрылымдық жобаларды қалыптастыру және іске асыру мәселелері тұрғысынан, сондай-ақ осы жобаларды қаржыландырудың нақты тетіктерін әзірлеу, оның ішінде Еуразиялық даму банкі сияқты қаржы институттарының әлеуетін пайдалану арқылы Армения «Солтүстік-Оңтүстік» және «Шығыс-Батыс» стратегиялық бағыттарын дамытуды ынталандыру үшін қажетті жағдайларды қамтамасыз етуге бар күшін салуда.

Сонымен қатар ЕАЭО халықаралық аренададағы белсенділігін жалғастырып келеді. Иранмен еркін сауда туралы келісім жасау стратегиялық қарым-қатынастарды дамытуға күшті серпін және ынтымақтастықты дамытудың маңызды бағыты болмақ. Толық ауқымда келісім жасау бойынша жүргізілген жұмыс Одаққа мүше елдердің Иранға жасаған экспортына преференциялық қолжетімділікті көздейтін уағдаластықтар пакетін қалыптастыруға мүмкіндік берді. Біздің экспорттаушылар үшін Иран нарығына қол жеткізудің мұндай шарттарын эксклюзивті деп атауға болады.

«Биыл Одаққа мүше мемлекеттердің қолдауымен ирандық тараптың өз кезегінде осындай көзқарас танытатынын ескере отырып, біз бұл келісімге қол қоя аламыз деп сенеміз. Қорытындылай келе, баршамызға табыс пен жемісті жұмыс тілеймін және армян тарапының еуразиялық интеграцияның басым бағыттарын жүзеге асыруға күш салуға дайын екенін тағы да растағым келеді», — деп түйіндеді сөзін Н. Пашинян.

Еуразиялық экономикалық одақ (ЕАЭО) елдері мемлекеттік сатып алу нарығының әлеуетін толық пайдаланбай отыр. Бұл туралы Беларусь Премьер-Министрі Роман Головченко өз сөзінде айтты.

«Біз мемлекеттік сатып алу нарығының елеулі әлеуетін әлі де тиісті деңгейде пайдаланбай келеміз. Ал оның көлемі - $180 млрд-ты құрайды. Бұл ретте ЕАЭО бойынша үшінші елдерден сатып алу үлесі 80%-ға дейін жетеді. Оның ішінде импортты алмастыру және отандық бизнесті қолдау бойынша өзекті міндет тұрғысында атқарылатын жұмыстар бар», — деді ол.

Беларусь Премьер-Министрі Еуразиялық экономикалық комиссияға «мемлекеттік сатып алулардағы импорттың мұндай жоғары деңгейінің себебін тағы бір рет қарауды» тапсыру қажет деп санайды.

Ол сондай-ақ ЕАЭО-дағы серіктестерді өнеркәсіптік кооперация саласындағы жобаларды іс жүзінде жүзеге асыруға байыпты көңіл бөлуге шақырды.

«Құрметті әріптестер, мен тағы да бізді кооперация траекториясы бойынша белсендірек қозғалуға шақырғым келеді. Иә, пайыздық мөлшерлемелерді субсидиялау туралы шешім қабылданды. Бірақ бағдарламаның өзін (өнеркәсіптік кооперация) жүзеге асыру бойынша негізгі шешімдер әлі қабылданған жоқ», — деді Головченко.

«Еуразиялық электрлі автобусы» бағдарламасы біреуге ұнамай қалса, ол басқа бағдарлама ойлап тауып, оны қаржыландыру көздерін шешуді ұсынды.

«Иә, пайыздық мөлшерлемелерді субсидиялау туралы шешім қабылданды, бірақ бағдарламаның өзін іске асыру бойынша әлі шешім қабылданған жоқ. Мен әлденеше рет қайталадым – «Евразия электр автобусы» бағдарламасы біреуге ұнамаса, неғұрлым өзекті басқа бағдарламаны ойлап көрейік, оны қаржыландыру көздерін анықтайық. Субсидиялау көздерін шешіп алған болсақ, бағдарламаға қандай мекеме несие беретінін қазірге шешкен жоқпыз. Расында, мұндай жобаны әзірлеу үшін күрделі технологиялық қондырғыларды құру және дамыту сияқты көптеген жобалау жұмыстарын жүргізу қажет», — деді ол.

Р. Головченконың айтуынша, бұл ЕАЭО елдерінің әрқайсысына шетелдік үлгілерді құрастыру өндірістерін ұйымдастыру ешқашан бере алмайтын қосымша технологиялық құзыреттер береді.

«Бұл жобалар біздің елдерімізге ешқандай технологиялық артықшылық бермейді. Сондықтан, біз бәрімізге пайдалы болатын практикалық жобаларға көңіл бөлуге шақырамын. Бұл процесті кешіктіру интеграциялық әсердің бұлыңғырлануына әкеледі. Біз жаңалығы мен сұранысы жағынан "Еуразиялық электрлі автобусқа" ұқсас басқа да жобаларды дайындауымыз керек», —  деп айтты Беларусь Премьер-Министрі.

Роман Головченко түсіндіргендей, экономиканың нақты секторына әсер етумен қатар, мұндай шешім ЕЭК өкілеттігін күшейту ниетін көрсетеді – бұл атқарушы органға ынталандырудың көбірек құралдарын береді.

«ЕАЭО – жоғары технологиялық заманауи өнімдер сұранысқа ие үлкен ішкі нарық. Кәсіпорындар өздерінің әзірлемелері мен технологиялық шешімдеріне сүйене отырып, техниканы өздері өндіруге міндет», — деді ол.

Ол екі апта бұрын Мәскеудегі ЕАЭО елдерінің көшбасшылары Жоғары Еуразиялық кеңес отырысында «ЕАЭО-да өнеркәсіптік кооперацияны ынталандыру бойынша маңызды шешім» қабылдағанын еске салды.

«Қаржы мәселелерінің аса сезімталдығына қарамастан, "бестік" деңгейінде интеграциялық құрамдас бөлігі бар өнеркәсіптік кооперация саласындағы бірлескен жобаларды ЕАЭО бюджетінен субсидиялау арқылы қолдау қозғалысы келісілді. "Шығыс – Батыс" дәлізін дамыту және ШЫҰ мен БРИКС-пен диалог аясында көліктік-логистика мәселелерін ілгерілету бойынша да дәл сондай нақты жұмыс істеу қажет», — деді Головченко.

Оның айтуынша, көліктік-логистикалық инфрақұрылымды оңтайландыру қажет.

«Менің ойымша, бұл шеңберде «Солтүстік-Оңтүстік» дәлізін дамыту үшін қосымша үгіт-насихат жүргізу қажет емес, әсіресе Иран мен Араб Әмірліктерімен еркін сауда аймағы туралы келіссөздер жүріп жатқанын ескерсек», — деді Беларусь Премьер-Министрі.

Оның пікірінше, Ресей Федерациясының Иранмен Решт – Астара теміржол учаскесін салу туралы келісімге қол қоюы тек Ресейдің көлік саласы үшін ғана емес, бүкіл ЕАЭО үшін өте маңызды оқиға болып табылады.

Өз кезегінде Ақылбек Жапаров, Еуразиялық экономикалық одақ құрылғалы 9 жыл ішінде экономиканың тұрақты дамуы мен бизнес үшін қолайлы орта үшін жағдай жасау, азаматтарымыздың әл-ауқатын арттыру бойынша ортақ күш-жігерімізді біріктіре отырып, өзінің сұраныста екенін, тиімділігін және ең бастысы өзінің үлкен интеграциялық әлеуетін көрсеткенін атап өтті.

«Біз бизнес үшін ең жақсы бәсекелестік артықшылықтарды, сондай-ақ бүкіл еуразиялық кеңістіктегі азаматтарымыздың өмірі мен жұмысы үшін қолайлы жағдай жасауға ұмтылуымыз керек», — деді Ақылбек Жапаров,

Сонымен қатар ол өз сөзінде интеграциялық бірлестік шеңберіндегі экономикалық дамудың кейбір көрсеткіштеріне тоқталды.

«Қырғыз Республикасының Президенті көлік дәліздерінің, атап айтқанда, Солтүстік-Оңтүстік және Шығыс-Батыс бағыттары бойынша жаңа инфрақұрылымды дамыту қажеттігін атап өтті. Бүгінгі отырыс аясында біз 2022 жылға арналған осы жұмыстың қорытындысын, оның ішінде Қытайдың «Бір белдеу, бір жол» бастамасымен тоғысуын қарастырудамыз», — деп атап өтті Ақылбек Жапаров.

Сондай-ақ министрлер кабинетінің басшысы отырыс барысында қол қойылған Одаққа мүше мемлекеттерде ғылыми дәрежелер туралы құжаттарды өзара тану туралы келісімнің маңыздылығына тоқталып, бұл құжат 9 жылдан бері дайындалып жатқанын айтты.

«II Еуразиялық экономикалық форумның пленарлық отырысында және Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңестің отырысында отырысында Қырғыз Республикасының Президенті кез келген мемлекетке келген кезде 5 елдің бүкіл азаматтарына барынша жақсы жағдай жасау қажеттігіне ерекше назар аударды. Одақтың азаматтары өздерін өз үйіндегідей жайлы сезініп, жұмыс істеп, білім алып немесе кәсіппен айналыса алады. Мен бұл пікірді толық қолдаймын әрі ол біздің интеграциялық бірлестіктің маңызды элементтерінің біріне айналуы тиіс деп есептеймін», — деп қорытындылады  сөзін Ақылбек Жапаров.

Әзербайжан Премьер-Министрі Әли Асадов ЕҮАК отырысына қонақ ретінде қатысты. Ол Әзербайжан Республикасының Президенті Ильхам Әлиевтің өткен айдың соңында Мәскеуде өткен Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңестің кеңейтілген құрамдағы отырысына қонақ ретінде қатысуының маңыздылығын атап өтті.

Ә. Асадов Еуразиялық экономикалық одақтағы әріптестермен екіжақты және көпжақты ынтымақтастықты дамыту Әзербайжан сыртқы саясатының басым бағыттарының бірі екенін айтты. Қарым-қатынастардың іргелі векторы өзара сауда-экономикалық іс-қимыл екені баса айтылды.

«Өткен жылдың қорытындысына сәйкес Әзербайжанның ЕАЭО елдерімен тауар айналымы 31%-ға өсіп, $4,7 млрд-ты құрады. ЕАЭО-ға мүше елдердің Әзербайжанның сыртқы сауда айналымындағы үлесі шамамен 9%-ды, биылғы қаңтар-сәуір айларында тауар айналымының өсімі 38%-ды құрады», — деді Ә. Асадов.

ЕАЭО-ға мүше елдермен инвестициялық өзара іс-қимылдың оң динамикасын атап өткен Әли Асадов отырысқа қатысушыларды Әзербайжандағы қолайлы инвестициялық ахуал туралы хабардар етті.

«Біз шетелдік инвестордың Әзербайжанда өзін жайлы сезінуі үшін барлық жағдайды жасадық», — деп қосты ол.

Көлік саласындағы әріптестікке тоқталған Үкімет басшысы жаһандық геосаяси көріністегі түбегейлі өзгерістер көптеген елдердің логистикалық тізбектер мен ағындарды мәжбүрлі түрде қайта құрылымдауына әкелгенін атап өтті.

«Осыған орай, біздің мемлекеттердің аумақтары арқылы өтетін көліктік және транзиттік дәліздердің өзектілігі артып келеді», — деді ол.

Сонымен қатар өз сөзінде Әзербайжан аумағы арқылы жүк ағыны тұрақты қарқынмен өсіп келе жатқанын атап өтті. 2022 жылдың қорытындысы бойынша өсім 75%-ды құрады. Биылғы қаңтар-сәуір айларында транзиттік тасымалдау көлемі 26%-ға өсті.

Сондай-ақ Әзербайжан Шығыс-Батыс, Солтүстік-Оңтүстік және Орта дәліз көлік бағыттарындағы маңызды буын болып табылатыны атап өтілді.

ЕАЭО үкіметаралық кеңесі мүшелерінің назарын Әзербайжанның көлік инфрақұрылымын дамыту бойынша атқарған жұмысына аудара отырып, Әли Асадов соңғы 20 жылда елде ұзындығы 19 мың шақырым автомобиль жолы мен ұзындығы 1400 шақырым теміржол салынғанын немесе күрделі жөндеуден өткенін айтты.

«Бүгінгі таңда біз солтүстік көлік желілерін оңтүстік және шығыс желілерімен байланыстыратын оккупациядан босатылған Қарабахта кең ауқымды автомобиль және теміржол желісін құруға инвестиция салып жатырмыз», — деп толықтырды сөзін.

Лачинде 2025 жылы пайдалануға берілетін Әзербайжандағы 9-шы халықаралық әуежайдың құрылысы жоғары қарқынмен жүріп жатқаны, Баку халықаралық теңіз сауда портының өткізу қабілетін арттыру жұмыстары жалғасып жатқаны атап өтілді. Оның айтуынша, бұл шаралардың барлығы өсіп келе жатқан тасымалдау көлемін игеру және халықаралық көлік дәліздерінің үздіксіз жұмысын қамтамасыз ету үшін Әзербайжанның транзиттік әлеуетін айтарлықтай арттыруға мүмкіндік береді.

Сонымен қатар ол ЕАЭО-ға мүше әріптестермен екіжақты форматтағы мемлекетаралық қарым-қатынастардың кең күн тәртібін ескере отырып, Әзербайжан барлық бағыттар бойынша өзара іс-қимылды арттыру үшін барлық қажетті күш-жігерді одан әрі де жұмсауға дайын екенін атап өтті.

Тәжікстан Республикасының Премьер-Министрі Кохир Расулзода орта мерзімді жоспарларға сәйкес алдағы жылдары жаңа су электр стансаларын салу арқылы электр энергиясын өндіру көлемін бес есеге арттыру жоспарланып отырғанын атап өтті.

Премьер-Министр Одақ елдеріне Тәжікстанның гидроэнергетикалық қуаттарын бірлесіп игеруді ұсынды, оның пікірінше, бұл бүкіл аймақтың экономикалық дамуына ықпал етеді.

Тәжікстан электр қуатының 98%-ын су электр станцияларынан өндіреді. Энергетика министрлігінің мәліметінше, Тәжікстанда 2022 жылы электр энергиясын өндіру ел тәуелсіздігінің бүкіл кезеңінде рекордтық көрсеткішке жетіп, шамамен 21,4 млрд кВт/сағ құрады. Елдің су энергетикалық ресурстары жылына 527 млрд кВт/сағ деп бағаланады. Тәуелсіздіктің 30 жылында 287 ірілі-ұсақты су электр стансалары, 50 қосалқы стансалар салынып, жаңартылды, Тәжікстанның энергетикалық инфрақұрылымының 75%-ы реконструкциаланды.

Сондай-ақ К. Расулзода Тәжікстан Еуразиялық экономикалық одақ елдеріне экспортқа шығарылатын отандық өнімнің 42%-ға жуығын жөнелтетінін атап өтті.

«Біз отандық өнім экспортының жалпы көлемінің жартысына жуығын Одақ елдеріне экспорттаймыз», — деді Тәжікстан Премьер-Министрі. 

Ол республиканың ЕАЭО елдеріне ауыл шаруашылығы өнімдері, мақта, тоқыма, түсті және сирек металдар экспортын одан әрі арттыруға дайын екенін баса айтты.

«Тәжікстанның сыртқы сауда айналымындағы ЕАЭО елдерінің үлесі 2022 жылдың қорытындысы бойынша 42%-ды құрады», — деді К. Расулзода. 

Оның айтуынша, Тәжікстан ЕАЭО-ға мүше барлық елдермен тығыз сауда-экономикалық байланыста және мұндай байланыстарды кеңейтуді қолдайды.

Кеңейтілген отырыс қорытындысы бойынша бірқатар құжаттарға қол қойылды. Еуразиялық үкіметаралық кеңестің келесі отырысы 2023 жылдың қазан айында Бішкекте өтеді.

#Әлихан Смайылов #ҚР Премьер-Министрі #ЕҮАК