Министрлік ғылымды дамыту және коммерцияландыру, сондай-ақ Мемлекет басшысының тапсырмаларын іске асыру жөніндегі негізгі міндеттер шеңберінде жоспарлы жұмыс жүргізіп келеді. Бұл туралы ҚР Премьер-Министрі Әлихан Смайыловтың төрағалығымен өткен Үкімет отырысында ведомство басшысы Саясат Нұрбек мәлімдеді.

Президенттің сайлауалды бағдарламасында бірнеше нақты тапсырмалар берілген. Осы бағытқа қатысты:

• қолданбалы ғылымды қаржыландыруды ұлғайту;

• ғылыми және ғылыми-техникалық қызмет нәтижелерін коммерцияландыру үшін, жыл сайынғы гранттар санын өсіру;

• жетекші жоғары оқу орындары мен ірі кәсіпорындардың жанынан мамандандырылған инжинирингтік орталықтар ашу;

• «Ғылым және технологиялық саясат туралы» жаңа Заң қабылдау. 

Осы тапсырмаларды жүйелі түрде жүзеге асыру үшін Министрліктің былтыр қабылданған жеті жылдық тұжырымдамасында ғылымның дамуына бес негізгі бағыт белгіленген, соның ішінде қолданбалы ғылым мен ғылымның нәтижелерін коммерцияландыру бөлек басым бір бағыт болып бөлінген. 

Іргелі зерттеулер жүргізетін ғылыми институттарға қаржы бөлінді. Базалық қаржыландыруға жетекші ғалымдардың еңбегіне ақы төлеу енгізілді; ҰҒК шешімдерін апелляциялау институты енгізілді; ғылыми тағылымдамадан өтудің нормативтік базасы бекітілді. Жүргізілген шаралардың нәтижесінде ғалымдардың жалақысы 2 есеге артты.

Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша жас ғалымдарды қолдау күшейтілді. Жас ғалымдардың зерттеулерін гранттық қаржыландыруға арналған конкурстардың нәтижесінде 727 жоба іске асырылып отыр.

2024-2026 жылдарға жас ғалымдардың зерттеулерін гранттық қаржыландыруға 18 млрд теңге қарастырылған. Сондай-ақ Ғылым және жоғары білім министрлігі қаржыландыратын әрбір жобада жас ғалымдардың үлесі кемінде 30% құрайды.

«Ғылым және технологиялық саясат туралы» Заң жобасында «қауымдастырылған профессор (доцент)» және «профессор» ғылыми атақтары үшін жоғары оқу орындарының профессор-оқытушылар құрамына және республикалық бюджеттен ғылыми зерттеулерді жүзеге асыратын ғылыми қызметкерлерге қосымша ақы белгілеу көзделген.

Сондай-ақ Заң жобасында жас ғалымдардың тұрғын үй сатып алу немесе тұрғын үй жағдайын жақсарту құқығы қарастырылған. 

«Жыл сайын әлемнің жетекші ғылыми орталықтарында 500 отандық ғалым тағылымдамадан өтеді. 2023 жылы 809 ғалымға әлемнің жетекші орталықтарында ғылыми тағылымдамадан өтуге гранттар берілді. Бұл бағыттағы жұмыс жалғасып келеді. 2023-2025 жылдарға арналған ғылымның жалпы бюджеті алдыңғы 2020-2022 жылдардағы үш жылдық кезеңмен салыстырғанда 3,3 есеге өсіп, 643 млрд теңгені құрады. Ғылым және жоғары білім министрлігінің конкурстарының нәтижесінде ғылыми зерттеулер жүргізуге арналған гранттық қаржыландыру бойынша 1981 жоба және бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру шеңберінде 161 ғылыми-техникалық бағдарлама іске асырылып отыр», — деді спикер.

Сонымен қатар ғылымды дамыту үшін 2024 жылы ғылыми жобалардың жаңа конкурстарын өткізу жалғасады. Ғылыми орталықтардың дамуын қаржыландыратын кәсіпкерлік субъектілері үшін ҒЗТКЖ-ға 150%-ға дейін шегерім беру бойынша заңнамалық нормалар әзірленді. 

Қазіргі уақытта Салық кодексіне енгізілген бұл өзгерістерді (254, 288, 290-баптар) ҚР Парламенті Мәжілісі қарауда. Жаңа Салық кодексінде бизнеске, жер қойнауын пайдаланушы компанияларға ҒЗТКЖ-ға супер шегерімдер енгізу, сондай-ақ ғылыми және ғылыми-техникалық қызмет нәтижелерін коммерцияландыру жобаларын қосылған құн салығынан босату ұсынылады.

«Ғылыми, ғылыми-техникалық қызметтің нәтижелерін коммерцияландыруды ынталандыру шараларының бірі – осы мақсаттарға гранттық қаржыландыруды ұсыну. 2016, 2017, 2018 және 2022 жылдардағы 4 конкурс жобаларының (2023 жылғы жобалар қаржыландырылуы енді басталды) елдің ғылыми-техникалық дамуына қосқан жалпы үлесі сатуды, бірлесіп қаржыландыруды, салық төлемдерін, сатып алынған жабдықты және төленген роялтиді қоса алғанда 68,6 млрд теңгені құрады», — деп атап өтті министр.

2023-2025 жылдарға 62,1 млрд теңге бөлінді, бұл алдыңғы жылдардағы қаржыландыру көлемінен екі есе артық. 

Бірінші. «Металлургия және байыту институты» АҚ Satbayev University өрескел селеннің экологиялық қауіпсіз, реагентсіз тазарту технологиясын әзірледі. Барлық әлемдік металл нарықтарында сұранысқа ие негізгі компоненттің 99,5% - дан астамы бар тазартылған селен алынды. 

Екінші. «Әбілқас Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті» ғалымдары «Сақтау» коррозияға қарсы жабынының құрамын ұсынды. Жабынның басты ерекшелігі-белсенді заттың бақыланатын шығарылуы және өзін-өзі қалпына келтіру қабілеті, бұл жабынның беріктігі мен беріктігін арттырады. «Сақтау» жабыны бірегей болып табылады және қазақстандық нарықта баламасы жоқ.

Үшінші. «D-VC отандық қатерлі ісікке қарсы препаратын («Made in Kazakhstan») әзірлеу» жобасы бойынша әлемде баламасы жоқ жаңа ісікке қарсы препаратты белсенді әзірлеу жүріп жатыр. Онкологиялық ауруларды емдеу үшін неғұрлым проблемалы науқастардың өмір сүруін арттыруды қамтамасыз ететін, кейіннен әлемдік деңгейге шығатын жаңа отандық қатерлі ісікке қарсы препаратты құру. 

Сонымен қатар Ядролық физика институты кобальт-57 сулы ерітіндісін жасады. Бұл медициналық мақсаттағы арнайы радиоактивті препараттарды (таңбаланған ақуыздар, қаныққан май қышқылдары, органометалл және т. б. қосылыстар), сондай-ақ негізгі сәулелену көзі ретінде алу үшін индикатор ретінде пайдаланылуы мүмкін.

Сондай-ақ ғылыми және ғылыми-техникалық қызмет нәтижелерін коммерцияландыру жобалары шеңберінде сатудан алынған деректер келтірілген.

Бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру шеңберінде 2023-2025 жылдарға арналған ғылыми-технологиялық инфрақұрылымды қалыптастыруға 16 млрд теңге бөлінді.

Бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру шеңберінде ЖОО-лар жанынан: 

✔ҚР құрылыс, жол-құрылыс секторының аккредиттелген қызметтерінің толық циклін көрсету жөніндегі құрылыс-техникалық инжиниринг орталығы

✔ҚР техногендік қалдықтарды қайта өңдеудің жаңа тиімді технологияларын әзірлеу және өнеркәсіптік іске асыру жөніндегі салааралық ғылыми-өндірістік экологиялық кешен

✔Тау-кен металлургия кешеніне арналған энергия өндіретін технологиялардың инновациялық инжинирингтік орталығы

✔АӨК саласындағы ғылыми-технологиялық парк

Конкурс қорытындысы бойынша шарттар жасалды және 4 бағдарламаны іске асыру басталды. 

2029 жылға дейін 7 мамандандырылған инжинирингтік орталық, ғылыми-технологиялық парк ашу жоспарланып отыр.

«Қазақстан Республикасының Президенті Қ. Тоқаевтың тапсырмасын іске асыру үшін біз жетекші шетелдік жоғары оқу орындарының филиалын ашу бойынша жұмыс жүргізіп жатырмыз. 2023 жылы шетелдік жоғары оқу орындарының 8 филиалы ашылды», — деп атап өтті министр.

Заң жобасының негізгі мақсаттары – ғылымды дамыту және елдің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін ғылыми жетістіктердің нәтижелерін енгізу жөніндегі технологиялық саясатты іске асыру, ғылыми, ғылыми-техникалық және инновациялық қызметті салааралық үйлестіру. Заң жобасы құқықтық олқылықтарды жою, ғылыми кадрларды даярлауда жағдай жасау, ғылыми қызметкердің әлеуметтік қорғалу кепілдіктерін іске асыру, корпоративтік басқаруды енгізу және т. б. арқылы ғылыми қызметтің стратегиялық, кәсіптік және әлеуметтік мәселелерін шешуге бағытталған. 

Заң жобасы «Ғылым туралы» және «Ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық қызмет нәтижелерін коммерцияландыру туралы» ҚР Заңдарының қолданыстағы нормаларын қамтиды, сондай-ақ мынадай новеллаларды көздейді: 

1. іске асыруға ұсынылатын ғылыми зерттеулердің негізділігі мен технологиялық дайындығын бағалаудың жаңа тетіктерін енгізу (Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы елдерінде пайдаланылатын TRL - технологиялық әзірліктің деңгейлерін енгізу);

2. «Ғылым қоры» акционерлік қоғамының бизнес-акселерацияны, технологиялық бизнес-инкубациялауды, технологиялық брокерлікті, венчурлық қаржыландыру тетіктері мен инфрақұрылымын қалыптастыруға қатысуды қоса алғанда, ҒҒТҚН коммерцияландыру жөніндегі бағдарламаларды іске асыруға жәрдемдесу жөніндегі функционалын күшейту;

3. ғылыми-техникалық ақпаратты жинау, өңдеу және талдау жөніндегі тетікті енгізу (салалар бөлінісінде ғылыми жетістіктердің, инновациялар мен жаңа технологиялар нарығының, сыни технологиялардың мониторингі);

4. Ұлттық Ғылым академиясын коммерциялық емес акционерлік қоғамнан оның басқару органдарын айқындай отырып, сондай-ақ оның функцияларын кеңейте отырып, жоғары ғылыми ұйым нысанына айналдыру;

5. ғылымды басқару моделін жетілдіру;

6. ғылыми қызметкерлерге әлеуметтік қолдау пакетін кеңейту.

#Инновациялар #ҒЖБМ #Ғылым #Қаржы #Үкімет отырысы