Биыл тауарлы балық өсіру кезінде жемді субсидиялау бағдарламасын жүзеге асыруға 430 млн теңге қарастырылған — ҚР АШМ



 

ҚР Премьер-Министрі Асқар Маминнің төрағалығымен өткен Үкімет отырысында ауыл шаруашылығы министрі Сапархан Омаров ҚР-да балық шаруашылығын дамыту перспективалары туралы баяндады.

С. Омаров атап өткендей, Ауыл шаруашылығы министрлігі аквамәдениетті дамытуды мемлекеттік қолдау мақсатында 2018 жылдан бастап тауарлық балық өсіру кезінде жемшөпті субсидиялау бойынша бюджеттік бағдарламаны іске асыруда.

«Балықтың тұқы, бекіре, албырт сияқты басым түрлері субсидияланады. Бағдарлама жергілікті бюджет есебінен жүзеге асырылады. Биыл біз қолдау мақсатында 430 млн теңге қарастырдық. Қазіргі уақытта 30-ға жуық балық өсіретін кәсіпорын субсидиямен қамтылуда», — деді министр.

Бұдан өзге бизнес пен «Атамекен» ҰКП ұсыныстары негізінде 2020 жылғы 4 тамызда ҚР АШМ инвестициялық салымдарды субсидиялау қағидаларына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы бұйрықты бекітті. Толықтыруларға сәйкес, қуаты 20 тоннадан бастап тұйықталған сумен жабдықтау (ТСЖ) арқылы балық өсіретін кәсіпорын және қуаты 40 тоннадан бастап тауарлық балық өсіретін орнықты шаруашылықтары құрылысының құнын 25% дейін субсидиялау көзделген.

Сонымен қатар қолданыстағы қағидалар аясында көл-тауар шаруашылықтарына арналған жабдықтар мен техниканың құнын 25%-ға дейін субсидиялау қарастырылған. 2019 жылы 450,1 млн теңге сомасына 6 шаруашылық субсидияланды.

ҚазАгро желісі бойынша тауарлы балық шаруашылығын дамытуға бағытталған, оның ішінде экспорттық әлеуеті бар инвестициялық жобаларға несие беру көзделген.

Соңғы 10 жылда балық шаруашылығы бойынша жалпы өндірістік қуаты 3,26 мың тонна балық өнімін құрайтын 13,9 млрд теңге сомасына 13 жоба қаржыландырылды.

Атап айтқанда, биыл «AGCO Corporation» америкалық компаниясын тарта отырып, Ақмола облысында қуаттылығы жылына 500 тонна форель өсіру бойынша жабық үлгідегі балық өсіру кешенін салу жобасы мақұлданды. Қаржыландыру үшін бірінші транш бөлінді.

Ақтөбе облысында қуаты жылына 1500 тонна болатын «Мұрагер-2» ЖШС балық өсіру жобасының құрылысы жүргізілуде. Құрылыс жұмыстары 75% аяқталды. Жобаны қаржыландыру «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы аясында жүзеге асырылады.

«Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің акваөсіруді мемлекеттік қолдау шараларын кеңейту бөлігіндегі ұсыныстарын қолдаймыз. Субсидиялау шаралары көл-тауар шаруашылықтарына көлеңкеден шығуға және саланың өндірістік мүмкіндіктерін нақты бағалауға мүмкіндік береді», — деді министр.

Министрлік қазіргі уақытта субсидияланатын балық түрлерінің тізбесін кеңейту, жемшөпті субсидиялау үшін сом және сига балық түрлерінің тізбесіне енгізу мәселелерін қарастыруда. С. Омаров акваөсіру секторын ынталандыру үшін субсидиялауға республикалық бюджеттен ағымдағы нысаналы трансферттерді көздеу орынды деп санайтынын, өйткені жергілікті бюджеттер деңгейінде қаражат шектеулі екенін атап өтті.

Сонымен қатар отырыс барысында «Хамит» ауыл шаруашылығы өндірістік кооперативінің басқарма төрағасы Бақытжан Серманизов сөз сөйледі, ол Түркістан облысында Шардара су қоймасының жанында орналасқан кооперативтің негізгі қызметі – балық аулау, балық өсімін молайту, балық және балық өнімдерін өңдеу мен сату екенін айтты. 

«Хамит» АШӨК 2006 жылы балық және балық өнімдерін өңдеуді ұйымдастыру мақсатында, Шардара су қоймасының үш табиғат пайдаланушы мекемелердің («Vita» ЖШС, «Нұралы» ЖШС, «Серманизов» ЖК) бірігуі нәтижесінде құрылды. Қазіргі уақытта кооперативте 250 адам жұмыс істейді. 2011 жылы кәсіпорынға Еуропа елдеріне балық экспорттауға құқық беретін еврономер берілді», — деді ол.

Шаруашылық басшысының айтуынша, бүгінгі таңда зауыттың өндірістік қуаттылығы жылына 6000 тонна шикізатты өңдеуге мүмкіндік береді. Мұнда өндірілетін өнім түрілерінің қатарында тірі және мұздатылған балғын балық, кептірілген және ысталған балық өнімдері, балық ұны бар. Кәсіпорынның өнімдері бәсекеге қабілетті және олардың жоғары сапасы тұрақты сатылымды қамтамасыз етеді. Кәсіпорынмен өндірілген өнім ішкі нарықта үлкен сұранысқа ие, сонымен қатар Евроодақ елдеріне, Ресей, Украина, Израиль, АҚШ, Қытай елдеріне эспортталады, яғни өндірілген өнімнің 75%-ы шетелге экспортқа шығарылады.

Өткен жылы кәсіпорында 1700 тонна өнім, атап айтқанда, 950 тонна балық филесі, 450 тонна тұздалған-ысталған балық өнімі, 300 тонна балық ұны өндірілген, 936 тонна балық өнімдері эспортталған.

«Өнімді өндіруге Шардара су қоймасынан ауланған шикізат пайдаланылады, сонымен қатар Қазақстанның балық шаруашылық ұйымдарынан (Каспий, Арал, Зайсан көлдерінен), Ресейден шикізат сатып алынады. Соған қарамастан, өндірістік қуаттылықты толық пайдалану үшін шикізат тапшылығы сезіледі», — деді Б. Серманиязов. 

Осыған орай, зауытты шикізатпен қамтамасыз ету мақсатында 2015 жылдан бастап кәсіпорын балық өсірумен айналыса бастаған: қазір зауытта балық өсіру шаруашылығының шабақтарды өсіруден бастап тауарлы балыққа жеткізуге дейінгі толық циклі жұмыс істейді.

2015 жылы Түркиядан $60 мыңға садок сатып алынып, Шардара су қоймасында шарбақта балық өсіру жобасы іске қосылды. Қазір шарбақтардың өндірістік қуаттылығы жылына 350 тонна балық өсіруге жетеді, мұнда тұқы, бекіре және африкандық сом балығы өсірілуде. 2019 жылы шарбақта 150 тонна тауарлы балық өсіріліп, тірі күйінде Алматы және Шымкент қалаларына өткізілді.

Бұдан басқа, ағымдағы жылы наурыз айынан бастап Қызылқұм каналының бойында жобалық қуаттылығы жылына 40 млн дана шабақ және 10 млн дана біржазғы балықты құрайтын тоған балық шаруашылығының жобасы іске қосылды. Тоғанда кәсіпшілік балық түрлерін (қылыш, табан, торта және көксерке балықтарын) қолдан көбейтіп, Шардара су қоймасын балықтандыру жоспарлануда. Сонымен қатар, Шардара су қоймасының жанындағы жабық су айналымы қондырғыларында және шарбақтарда жылусүйгіш тиляпия мен африкандық жайын балығын өсіру жобасы әзірленуде. Жалпы, Шардара ауданы балық өсіруге қолайлы вегетациялық кезеңнің ұзақтығын екенін ескере келе, бар мүмкіндікті пайдаланған жағдайда тауарлы балық өсіру көлемін 10 мың тоннаға жеткізуге мүмкіндік бар. Яғни, Шардара су қоймасында поликультурамен балық өсіруді 5 мың тоннаға, ал одан басқа су айдындарында, күріш алқаптарында, күріш өсірілген, батпақты және тұзды жерлерде тағы 5 мың тоннаға жеткізуге болады. Аталған көлемге қол жеткізу үшін келесі іс-шараларды фермерлерге, жергілікті тұрғындарға балық өсіру саласының қыр-сырын үйрету, балық өсіруге жаппай тарту және балық өсірумен айналысатын фермерлерді балық өсіру материалымен және балық жемімен қамтамасыз ету қажет. 

«Хамит» АШӨК басшысының айтуынша, кооперативтің аквакультураны дамытуға айтарлықтай көңіл бөлуінің арқасында, фермерлер мен шаруаларға балық өсіру саласының қыр-сырын үйретуден бастап, балық отырғызу материалымен қамтамасыз ету және тауарлы балықты сатуды ұйымдастырумен бірге толық жүйелі балық шаруашылығының барлық элеметтерін қамтитін жүйелі кластер құруда. 

«Тауарлы балық өсіру көлемін арттыру мақсатында бірінші кезекте «Аквакультура туралы» заңды әзірлеп бекітуді, сондай-ақ тауарлы балық өсірумен айналысатын кәсіпорындарға мемлекеттік қолдау көрсетуді ұсынғым келеді. Атап айтқанда, агроөнеркәсіптік кешенді инвестициялық субсидиялау қағидаларына балық питомниктері мен тоған шаруашылығын құруға және балық өңдеу зауыттарын салу мен кеңейтуге инвестициялық субсидиялар бөлу қажет. Сонымен қатар балық өсірудің өнімділігін және өнім сапасын арттыруды субсидиялау қағидаларында асыл тұқымды балықтардың аналықтарын ұстауды және дәрілік препараттарды субсидиялауды және инженерлік-техникалық құрылыстардан балық шаруашылығы үшін су пайдалануға жеңілдіктер беруді ұсынамыз», — деді Б. Серманиязов. 

Одан басқа, Шардара су қоймасының жағалауынан жер бөлу мәселесін қарастыру қажет, себебі, қазір мұнда шарбақтарға қызмет көрсететін базаның жоқтығы өндіріске кері әсер етуде. 

Сонымен қатар Б. Серманиязов су айдындарында жасанды балықтандыруды ұлғайту есебінен балық аулау көлемін көбейту бойынша заңға өзгеріс енгізуді ұсынды. Балық шаруашылығы басшысының айтуынша, аталған проблемалар мен ұсыныстар ескерілген жағдайда, Шардара ауданында балық өсіру көлемін 10 мың тоннаға дейін жеткізуге болады.

Сондай-ақ отырыс барысында «Caspian Riviera» ЖШС директоры Раушан Хамитова сөз сөйледі.

«Біз бекіре тұқымдас балықтарды өсірумен 5 жылдан бері айналысып келеміз, ТСЖ әдісін (тұйықталған сумен жабдықтау) белсенді пайдаланамыз, ағынды жүйелер мен бау-бақша шаруашылықтарын тәжірибе жүзінде сынап көрдік. Қазіргі уақытта біз уылдырықтан шабақ алудан бастап, осы шабақтан өсірілген балықтан уылдырық алуға дейін өсірудің толық циклын, сондай-ақ іс жүзінде қалдықсыз тамақ өндірісінің толық циклін қамтитын зауыт салуды жоспарлап отырмыз», — деді Р. Хамитова.

Өнім шығару кезінде жартылай фабрикаттар түрінде де, пайдалануға дайын тауарлар түрінде де көптеген өнім түрлері жоспарланған. Қайта өңдеуден қалған барлық қалдықтар қайталама циклдерде, жем дайындау үшін пайдаланылатын болады. 

Бүгінгі таңда шаруашылық іс жүзінде өсірудің толық циклынан өтті — уылдырықты инкубациялаудан бастап оны алуға дейін, оның ішінде тірі кезінде. Р. Хамитова балық өсіру мен бекіре өсіруді дамыту жолындағы келесі проблемаларды атап өтті.

Балық өсіру үшін отырғызу материалы қажет (шабақ, дернәсіл, ұрықтандырылған уылдырық). Қазіргі уақытта сапалы отырғызу материалын тек шетелден және негізінен алыс шетелден сатып алуға болады. Отырғызу материалы дегеніміз — тірі организмдер, өте нәзік, өте сезімтал. Оларды ұстау жағдайындағы ең аз деген бұзушылықтар — бұл өлім немесе сапаның біржола жоғалуы. Тиісінше, бұл биоматериалды тасымалдау мүмкіндігінше кедергісіз, жол жүру уақыты минималды болуы керек.

«Германиядан ұрықтандырылған уылдырықты жеткізу кезінде біз құжаттарды қаншалықты мұқият дайындағанымызға қарамастан, шекарада әрдайым үлкен қиындықтармен еңсерілетін кедергілерге тап болдық. Шекарадағы кідірістер біздің жағдайда сын-тегеурінді болды. Себебі – түрлі шекара қызметтеріне (негізінен ветеринарлық бақылауға) еркін түсінік беруге мүмкіндік беретін заңнаманың анық еместігі», — деді Р. Хамитова.

Оның айтуынша, шекарадан өту жылдамдығы контроллердің адалдығына тәуелді болмауы үшін биоматериалдың әр түрін жобалау үшін нақты мекен-жайы бар, жеткізілімді ресімдеу және бақылаудың барлық түрлерінен өту тәртібін нақты анықтайтын нормативтік акт қажет. Жоғарыда айтылғандар тек кіріс қана емес, сонымен қатар шығыс трафигіне де қатысты. Мал шаруашылығының осындай бейінді саласындағы іскерлік байланыстар биоматериалдар мен ересек дарақтармен алмасуды талап етеді.

Заңнама айқын, ашық және нақтыланған рәсімдерді қамтамасыз етуі керек, артық бюрократия мен кідірістерді болдырмауы тиіс.

Сондай-ақ аналық табынды қалыптастыру және инбридингті азайту үшін жабайы дарақтарды аулауды заңды түрде реттеу қажет. Рұқсат алуды және бақылау рәсімдерін жеңілдету керек.

«Біз бүгінде Еуропадағы ең сапалы отырғызу материалын сатып алатын Германиядағы серіктестеріміз олардың аналық табынының негізі – олар Каспий теңізінен алған жалғыз бір ақсерке екенін, ал оның теңізден Германияға дейінгі жолы өткір сюжеттік фильмнің негізіне айналуы мүмкін екенін айтты. Біз бірнеше жыл бұрын ғылыми балық аулаумен айналыстық, біз оны рәсімдеу мен бақылау жағынан қаншалықты қиын екенін түсінеміз, бірақ Каспий теңізі жақын жерде болғандықтан, Германиядан ұрықтандырылған уылдырықты (Германияға Каспий теңізінен келген балықтан алынған) әкелу дұрыс емес деп санаймыз», — деп атап өтті Р. Хамитов.

Сондай-ақ ол Каспий теңізінің акваториясында балық өсіру шаруашылығын ұйымдастыру мәселелерін пысықтап, оларға кедергі келтірген заңнаманың жетілмегендігін атап өтті. Бүгінгі таңда жағалауға жақын және бірнеше шақырым алшақ жерде тор салу және барлық заңдарды сақтау мүмкін емес. Экологиядан навигацияға дейінгі барлық аспектілерді біріктіретін бірыңғай, түсінікті нормативтік құжат қажет. Сондай-ақ бұл мәселе арнайы су пайдалануға, яғни балық өсіру шаруашылықтары үшін теңіз суын пайдалануға да қатысты.

Балық өсіру саласындағы кез-келген істі бастай отырып, бұл істі дұрыс заңдастыруға болмайтындығын көресіз, өйткені нормалар тіптен жоқ немесе олар тым көп, өйткені олар халық шаруашылығының басқа салаларына да қатысты. Балық өсіру қызметінің барлық аспектілерін біріктіретін жеке, жан-жақты қазақстандық нормативтік құжат — «Аквамәдениет» туралы заң қажет. Айқын, түсінікті, ашық заңнама сыбайлас жемқорлыққа орын қалдырмайды және бизнестің дамуына ықпал етеді.

Мұндай заңды бірден жазу және ондағы барлық сәттерді бірден ескеру, әрине, оңай емес, өйткені бизнестің бұл бағыты дамып келеді, содан кейін оны жетілдіру тетігін құру қажет. Мүмкін, бұл заң шығарушы органның бір кіші комитеті болар, ол балық саласының өкілдерімен жұмыс жасауға ашық болуы тиіс, «өрістерден» түсетін ақпаратты жинақтайды, оны өңдейді және белгілі бір кезеңділікпен (мысалы, жылына бір рет) қажетті өзгерістерді қамтитын заңның жаңа редакциясын шығарады (шамамен айтқанда, балық өсірушілердің Парламентте өз адамы болады). Мүмкін бұл Үкіметтегі жұмыс тобы болар.

Сонымен қатар Р. Хамитова салада кадр тапшылығы бар екенін, қазақстандық жоғары оқу орындары дайындайтын мамандар «әлсіз» және жеткіліксіз екенін атап өтті. Балық өсіруді дамыту үшін оқу орындарында даярлықтан өткен, жақсы материалдық-техникалық және ғылыми базасы бар, білім ғана емес, практикалық тәжірибе де алған білікті кадрлар қажет.

«Мұндай кадрлар бізге тек Астрахань ГТУ-нан келді. Әрине, отандық білім беру жүйесін көтеру қажет, бірақ бұл кезеңде бұрынғы КСРО-ның ескі жоғары оқу орнымен ынтымақтастық орнату біз үшін бәсекелестіктен гөрі тиімдірек болып отыр. Бүгінгі таңда Қазақстанда әлеуеті бойынша Астрахань ГТУ-мен салыстыруға келетін оқу орны жоқ, сондықтан біздің ойымызша, осы ЖОО-да оқуға қазақстандық гранттарды бөлген дұрыс болар («Болашақ» бағдарламасы бойынша оқытуға болады)», — деп атап өтті Р. Хамитова.

«Caspian Riviera» ЖШС директорының айтуынша, жем құны өнімнің өзіндік құнында үлкен үлесті алады. Қазақстандық балық шаруашылықтары мәжбүрлі түрде сатып алатын шетелдік жемнің бағасын балықтың (еттің) нарықтық құнымен салыстыруға болады, бұл ет үшін балық өсіруді тиімсіз етеді. Қазақстанда жем өндіретін бірнеше кәсіпорын бар.

«Біз отандық жемге көшуге тырыстық, бірақ бұл жемнің сапасы өте төмен, балық ауырады, соның нәтижесінде қымбат жем алған арзанырақ шығады. Мемлекет жем сатып алуды субсидиялайды және субсидиялар өнімді сатуға емес, сатып алуға байланысты, бұл өте дұрыс, өйткені өнім алу үшін балықты бірнеше жыл тамақтандыру керек. Бірақ өте жақсы субсидияларды ескергеннің өзінде, жем қымбатқа түседі және отандық жемді сапалы өндіруді ынталандыру қажет», — деді Р. Хамитова.

Р. Хамитованың айтуынша, бұл мәселені шешу технологияларды стандарттау және түпкілікті өнімді стандарттау, сондай-ақ стандартқа сәйкес келетін жем өндірісі үшін жабдықтарды сатып алуға, технологияларды сатып алуға, осы салаға шетелдік мамандарды тартуға немесе Қазақстанға шетелдік өндірушілерді тартуға жеңілдіктер мен преференциялар болып табылады. Шетелдік жем өндірушіге Қазақстанда өндірісті ашу тиімді болатын жағдай жасау қажет.

Жоғарыда айтылғандарды түйіндей келе, Р. Хамитова, біріншіден, заң қажет екенін атап өтті. Екіншіден, салалық даму бағдарламасы қажет.

«Біз өз кезегімізде балық шаруашылығын жоғары қарқынмен дамытуға дайынбыз және құны шамамен 20 млрд теңге болатын ірі толық циклді зауыттың құрылысын инвестициялауға және Қазақстанды сапалы, пайдалы және экологиялық таза өніммен, оның ішінде қара уылдырықпен қамтамасыз етуге әзірміз», — деді Р. Хамитова.

Қазақстанның Премьер-Министрі мен Үкіметі жаңалықтарынан хабардар болыңыз — ресми Telegram-каналға жазылыңыз

Жазылу